Sáng kiến kinh nghiệm Bảo tồn nền âm nhạc dân ca của dân tộc ở trường THCS

 chất lượng, hiệu quả sử dụng:
Kinh nghiệm trên được vận dụng ở trường tôi trong hơn 2 năm qua đã đem lại hiệu quả rõ rệt. Cụ thể:
- Khi chưa sử dụng SKKN, tôi thường gặp khó khăn khi tieán hành một giờ học âm nhạc: Các em ít học bài, thậm chí một số em không chịu ghi bài, động lực học âm nhạc không cao. Đặc biệt là khi học những tiết Âm nhạc thường thức có nội dung là dân ca, các em không biết thưởng thức một số làn điệu dân ca như: thể loại ca trù hay hát bài chòi... Đối với những tiết học hát hay phần âm nhạc thường thức các em cảm thấy ngán khi có giờ âm nhạc. Từ đó, tỉ lệ học sinh thích học những bài ngày càng ít. Nhiều học sinh không thuộc lời bài hát, không biết làn điệu đó là của dân ca vùng nào, hoặc không biết ca khúc đó được nhạc sĩ sáng tác dựa trên chất liệu của dân ca vùng nào. Trong những bài kiểm tra thực hành, các em chỉ biết hát những câu dễ thuộc, dễ đọc, chưa biết vận động theo nhạc. 
- Khi áp dụng kinh nghiệm này trong công tác giảng dạy, nhờ sự hướng dẫn chi tiết, cụ thể của giáo viên nên việc chuẩn bị ở nhà của học sinh rất chu đáo. Do đó khi tổ chức giôø hoïc nhaïc ở lớp, tôi tiết kiệm được rất nhiều thời gian mà hiệu quả vẫn cao. Mặt khác, caùc em höng phaán hôn khi ñeán giôø học âm nhạc. Thực tế cho thấy đã có sự chuyển biến tích cực cả về phía giáo viên lẫn học sinh. Giáo viên có kĩ năng, kĩ xảo thành thạo hơn trong việc tổ chức moät giôø học âm nhạc , giaùo vieân không ngần ngại khi có người dự giờ, thăm lớp đặc biệt là trong các tiết học hát hay âm nhạc thường thức. Chất lượng học sinh được nâng lên rõ rệt, tỉ lệ học sinh thích học âm nhạc tăng, số lượng học sinh yếu đã dần được hạn chế. Phần lớn học sinh nắm vöõng noäi dung baøi hoïc, có kĩ năng tự vận động theo nhịp theo một số động tác múa hay tự dàn dựng bài hát theo cách của mình, và yêu thích học dân ca hơn. 
Qua hơn 3 năm vận dụng thực nghiệm trong các lớp mà tôi được phân công giảng dạy tại trường THCS Mỹ Hiệp trong các năm học 2012- 2013, 2013- 2014, 2014-2015 vào giảng dạy, ñối chiếu với số lượng thống kê năm trước, số lượng các em thích học dân ca tăng lên rõ rệt, và nội dung kiến thức được các em tiếp thu một cách có ý thức hơn. Các em biết cách nghe và thưởng thức một bài hát dân ca hay một số tác phẩm được dàn dựng theo kiểu độc tấu hay hòa tấu.
 3.3. Tác động xã hội tích cực; cải thiện môi trường, điều kiện lao ñoäng:
Khi học sinh đã ý thức được thế nào là bảo tồn và phát huy những giá trị của âm nhạc dân tộc trong đời sống ngày nay thì qua những tác phẩm âm nhạc sẽ giúp các em thấy được những cái hay, cái đẹp trong cuộc sống, từ đó góp thêm vốn kiến thức cũng như tình yêu quê hương, loøng töï haøo veà ñaát nöôùc, daân toäc mình. Đồng thời caùc saùng kieán treân coøn giúp cho học sinh hình thành nên một con người mới: con người của xã hội chủ nghĩa ngày càng tiến bộ với nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Từ đó giúp các em chủ động, tự tin hơn trong học tập và cuộc sống.
Những kinh nghiệm của bản thân trình bày trong đề tài đã áp dụng trong thực tế và được rút kinh nghiệm- bổ sung qua các năm học. Chính vì vậy sẽ giúp cho các bạn đồng nghiệp rất nhiều trong việc định hướng tổ chức hoạt động dạy học, cách thức chuẩn bị cho một tiết học có nội dung là dân ca. Những kiến thức cơ bản trong đề tài đã được sưu tầm, tích lũy trong nhiều năm sẽ giúp cho giáo viên khỏi mất nhiều thời gian sưu tầm, tìm kiếm, tìm ra giaûi phaùp môùi.
v Nền âm nhạc dân gian truyền thống của 54 dân tộc anh em như một nguồn nước không bao giờ cạn đối với người soạn nhạc, một kho báu vô cùng quý giá đối với người nghiên cứu, người làm công tác văn hóa, nghệ thuật. Công tác nghiên cứu, giới thiệu sâu rộng đặc điểm, tinh hoa của nền âm nhạc dân gian vào trường học có tác dụng thúc đẩy và đóng góp vào việc xây dựng nền âm nhạc nước nhà vừa hiện đại vừa đậm đà bản sắc dân tộc. Với tiếng đàn, lời ca, điệu múa rộn rã vang lên khi tết đến xuân về ta càng thấy tự hào cùng quê hương đất nước.
Khi áp dụng các giải pháp mới trong việc dạy dân ca, tôi thấy tinh thần học tập của các em luôn phấn khởi, thích thú học môn âm nhạc hơn lúc trước nhiều. Từ các giải pháp đó tạo cho HS có khả năng ca hát tốt, mạnh dạn đứng trước đám đông, có hiểu biết rộng về văn hóa âm nhạc trong nước cũng như nước ngoài, từ đó các em sẽ được lĩnh hội những kiến thức về âm nhạc dân tộc tốt hơn.
Các giáo viên trong trường cũng như ban giám hiệu nhà trường khi dự những tiết mà tôi có sử dụng giải pháp mới đều đánh giá cao hơn khi chưa sử dụng những biện pháp mới này. 
Bác Hồ đã tững nói “Âm nhạc dân tộc của ta rất độc đáo. Việt Nam có rất nhiều câu hát dân ca hay cần phải khai thác và phát triển. Thanh niên phải làm nòng cốt tiếp thu và phát triển âm nhạc dân tộc”...
Hay câu: “Đã là người Việt Nam không được quên những khúc hát dân ca”
Cảm động biết bao khi biết rằng trước lúc lâm chung, Bác Hồ muốn được nghe một câu hò Huế, một câu hò ví dặm nhưng không ai biết hát. Thương Bác không nỡ nói, sợ Bác thất vọng, anh Vũ Kỳ đứng im, nhưng Bác vẫn chờ. Anh Kỳ buộc phải nói thật. Không giấu được nỗi buồn, qua giọng nói trầm trầm, Bác hỏi tiếp: Thế có ai biết hát quan họ không? May thay có một cô phục vụ. Không rõ có chủ định sẵn hay ngẫu nhiên, cô gái hát bài Người ở đừng về. Cả căn phòng im lặng trong nước mắt. Bác lắng nghe rơm rớm hàng mi và nói: “Bác cảm ơn cháu, cháu hát rất hay. Bác dặn cháu nhé, đã là người Việt Nam đừng bao giờ quên những khúc hát dân ca và phải biết cả dân ca ba miền”. Lời dạy của Bác tuy rất ngắn gọn nhưng có ý nghĩa vô cùng lớn lao, lời dạy đó mãi luôn nhắc nhở chúng ta không chỉ biết mà còn phải hiểu ý nghĩa của các bài hát dân ca từng vùng miền trên cả nước.
Sinh thời nhạc sĩ Trần Hoàn khi được nghe kể lại câu chuyện xúc động, ông tự đặt câu hỏi và tự trả lời: Phải chăng đó là tâm trạng chung của mỗi người trước lúc đi xa, qua bên kia bầu trời, đều khắc khoải trong lòng tình cảm với quê hương. Phải chăng dân ca là một cái gì đó rất đặc biệt, có thể khái quát và gợi nhớ nhiều nhất đến tình cảm xóm làng, đất nước. Câu chuyện như lời di chúc của Bác cho những người làm công tác âm nhạc, cho giới văn nghệ sĩ và cho tất cả mọi người. Câu chuyện cũng nhắc nhở chúng ta mãi yêu thương trân trọng, bảo vệ, phát triển nền văn hoá Việt Nam đậm đà bản sắc dân tộc, giàu tính nhân văn.
 C. KẾT LUẬN:
I. Những điều kiện, kinh nghiệm áp dụng, sử dụng giải pháp:
Để đạt được những yêu cầu của một tiết học dân ca, người giáo viên không chỉ giảng dạy một cách khuôn mẫu theo sách giáo viên, các phương pháp dạy học mới, theo hướng tích cực mà giáo viên còn có thể sử dụng nhiều phương pháp khác nhau trong một tiết dạy. Chẳng hạn như trong tiết dạy hát một bài hát dân ca, chúng ta không chỉ dùng những phương pháp thuyết trình, vấn đáp, truyền khẩu mà còn có thể áp dụng thêm một số phương án tổ chức như: phương pháp trực quan, phương pháp cảm nhận bằng thính giác hay tổ chức trò chơi, thi đua giữa các tổ, nhóm với nhau Với những phương pháp dạy học tích cực này sẽ giúp cho các em chủ động nắm bắt giai điệu bài hát hơn, đồng thời với hình thức thi đua sẽ làm động lực để các em cố gắng nhiều hơn trong học tập.
Ngoài ra, giáo viên còn phải biết vận dụng những tình huống có vấn đề để kích thích tính tự tìm tòi, nghiên cứu có định hướng của giáo viên để tạo tính tích cực của học sinh, phải biết liên hệ thực tế thực tiễn để quá trình lĩnh hội kiến thức của học sinh được hình thành một cách toàn vẹn nhất, hoàn thiện nhất. 
Bên cạnh đó, trong quá trình dạy các tiết học có nội dung dân ca cũng cần phải có lồng ghép những di sản văn hóa phi vật thể và truyền miệng của đất nước đã được Unesco công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. 
Để giáo dục học sinh có được nhân cách tốt đẹp và là một con người toàn diện thì việc hiểu biết về văn hóa dân tộc là điều cực kì quan trọng, trong đó việc giáo dục qua những bài ca dao, câu vè, làn điệu dân ca ở giai đoạn này là không thể thiếu. Mà lứa tuổi THCS là giai đoạn mà tâm hồn các em có sự nhạy cảm lớn, chính vì điều đó nên chúng ta cần phải có phương hướng tích cực để đưa những giá trị to lớn của dân ca đi vào tâm hồn của các em. Để từ đó các em thêm yêu quý những câu hát dân ca, những nhạc cụ độc đáo của dân tộc.
Cho nên nếu giáo viên kiên trì và vận dụng một cách linh hoạt vào từng bài giảng thì học sinh sẽ tiếp thu kiến thức một cách chủ động hơn, các em sẽ có ý thức tự học, tự nghiên cứu nội dung bài học và có thể vận dụng vào thực tiễn.
 II. Những triển vọng trong việc vận dụng và phát triển giải pháp:	
 Những giải pháp trên đây của tôi có thể mang đến cho mọi người một phần kinh nghiệm khi giảng dạy bộ môn nhằm hướng học sinh đến việc bảo tồn và phát huy nền âm nhạc dân tộc. Cụ thể:
Ở phần dạy Học hát: giáo viên nên hướng dẫn học sinh tìm hiểu sơ lược về dân ca vùng đó,người dân ở đó có nét văn hóa gì đặc trưng, đặc biệt là âm nhạc vùng đó có âm hưởng như thế nào được thể hiện qua bài hát. Khi dạy hát xong bài hát, giáo viên tổ chức cho học sinh một số cách dàn dựng mang phong cách vùng, miền đó. Điều lưu ý thường xuyên khuyến khích học sinh tự dàn dựng để phát huy tính tích cực và khả năng sáng tạo của các em. 
Ở phần dạy Âm nhạc thường thức: 
- Giáo viên không nên truyền thụ kiến thức một chiều mà cần đặt thêm các câu hỏi để học sinh cùng tham gia thảo luận, để các em tự nói lên những hiểu biết và cảm nhận của mình 
- Sử dụng công nghệ thông tin để sưu tầm những tư liệu có liên quan. Tốt nhất là giáo viên tự biểu diễn các làn điệu của vùng, miền giới thiệu, hay cho học sinh nghe một trích đoạn độc tấu hay hòa tấu của một nhạc cụ dân tộc được học.
- Kết hợp nhiều phương pháp dạy học: Phương pháp dạy học vấn đáp, dạy học bằng cảm nhận thính giác, phương pháp thuyết trình.
 Ở phần dạy Bài đọc thêm: Giáo viên hướng dẫn các em nghe âm sắc của nhạc cụ hay dàn nhạc. Yêu cầu học sinh nhận biết đó là loại nhạc cụ nào. Hay xem không gian diễn xướng của một loại hình nghệ thuật nào đó. 
Bên cạnh đó, một biện pháp hỗ trợ cho việc tạo hưng phấn cho các em trong quá trình dạy bộ môn là tổ chức các hoạt động ngoại khóa. Hoạt động này nhằm giúp các em củng cố kiến thức đã học. Đồng thời tạo môi trường âm nhạc để phát huy năng lực sẵn có, góp phần xây dựng phong trào văn nghệ trong nhà trường, tạo sự gần gũi, chan hòa trong tập thể giữa thầy và trò. 
Dạy học âm nhạc kết hợp hoạt động thi đua và trò chơi là kĩ thuật dạy học nhằm tăng cường tư duy, sự vận động, phát huy tính sáng tạo và rèn luyện kĩ năng âm nhạc cho mỗi học sinh.
Qua saùng kieán treân, toâi tin raèng neáu caùc thaày coâ giaùo vaän duïng thaät nhuaàn nhuyeãn caùc giảùi phaùp treân trong từng tiết dạy cụ thể thì chắc chắn rằng học sinh sẽ ngày càng thêm yêu mến những làn điệu dân ca của dân tộc, những loại nhạc cụ rất phong phú của hơn 54 dân tộc anh em. 
III. Đề xuất, kiến nghị: 
Muốn giữ gìn và phát huy những giá trị to lớn của dân ca cần phải đảm bảo những yếu tố sau:
ª Về phía giáo viên:
- Trong quá trình giảng dạy, giáo viên phải phát huy tính tự học, tự tìm tòi, sáng tạo của học sinh.
- Giáo viên nắm đặc trưng của bộ môn, có phương pháp dạy học linh hoạt sáng tạo, phải tìm mọi cách để cải tiến tiết dạy từng phân môn theo hướng tích cực hóa hoạt động của học sinh:
+ Với những giờ học lý thuyết giáo viên cố gắng cho các em nắm được kiến thức cơ bản, cho thực hành liền, cần cho nghe và xem những nội dung hay, có tính hấp dẫn để học sinh dễ tiếp thu. Bởi vì một hiện tượng âm nhạc dân gian bao giờ cũng tồn tại trong môi trường, không gian văn hóa của nó.
+ Với hoạt động ngoại khóa, giáo viên âm nhạc cần phải tự rèn luyện mình về nhiều mặt, từ công tác tổ chức đến năng lực chuyên môn, từ khả năng bao quát chung đến việc làm cụ thể, chi tiết. 
- Phương tiện dạy học phải đầy đủ, giáo viên phải biết sử dụng phương tiện dạy học như một yếu tố gây xúc cảm.
- Trong các tiết dạy phải tạo cho các em sự hứng thú vui tươi, khuyến khích động viên là chính.
- Có kế hoạch giảng dạy ngay từ đầu năm học, tham mưu cùng Ban giám hiệu nhà trường để tổ chức các hoạt động ngoại khóa.
ª Về phía nhà trường:
- Tạo mọi điều kiện thuận lợi cho giáo viên giảng dạy Âm nhạc. Chẳng hạn như bố trí thời khóa biểu hợp lí, đảm bảo các phương tiện dạy học, có phòng học Âm nhạc riêng
- Phối hợp chặt chẽ với các bộ phận có liên quan, chỉ đạo kịp thời về thời gian, kinh phí, sân chơi âm nhạc, cơ sở vật chất... trong các hoạt động ngoại khóa.
 Trên đây là những kinh nghiệm mà chúng tôi đã rút ra được qua thực tiễn nhiều năm giảng dạy âm nhạc ở bậc THCS. Những kinh nghiệm mà tôi đã trình bày cũng chỉ mới là bước đi ban đầu của tôi trong công việc giảng dạy âm nhạc. Thành công từ những kinh nghiệm ấy có thể chưa nhiều lắm nhưng ít nhiều cũng hấp dẫn được học sinh khi học tiết học dân ca dân tộc, góp phần bảo vệ và phát huy những giá trị vốn có của dân ca.. Trong phạm vi bài viết này, chắc rằng nội dung và giải pháp còn nhiều thiếu sót, rất mong lãnh đạo Ngành cùng các đồng nghiệp tham khảo và có ý kiến đóng góp, phản hồi để công việc giảng dạy âm nhạc của chúng ta được tốt hơn.
 Mỹ Hiệp, ngày 28 tháng 02 năm 2016
 	Người viết
 	 Lê Thị Kiều Giang 
PHÊ DUYỆT CỦA HỘI ĐỒNG THẨM ĐỊNH TRƯỜNG
MỤC LỤC
 Trang
A. MỞ ĐẦU 
1
I. Đặt vấn đề:................................................................................... 
1
 1. Thực trạng của vấn đề đòi hỏi phải có giải pháp mới để giải 
 quyết:............................................................................................ 
1
 2. Ý nghĩa và tác dụng của giải pháp mới:.................................. 
2
 3. Phạm vi nghiên cứu đề tài:..................................................... 
2
II. Phương pháp tiến hành:.................................................
3
 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn có tính định hướng cho việc 
 nghiên cứu, tìm giải pháp của đề tài............................................
3
 2. Các biện pháp tiến hành, thời gian tạo ra giải pháp................
4
B. NỘI DUNG:
4
I. Mục tiêu:......................................................................................
5
II. Mô tả giải pháp của đề tài:.......................................................
5
 1. Thuyết minh tính mới:............................................................. 
5
 2. Khả năng áp dụng:...................................................................
22
 3. Lợi ích kinh tế - xã hội............................................................
39
C. KẾT LUẬN: 
45
- Những điều kiện, kinh nghiệm áp dụng, sử dụng giải pháp 
45
- Những triển vọng trong việc vận dụng và phát triển giải pháp	 
45
- Đề xuất, kiến nghị 
46

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức kĩ năng môn Âm nhạc ở Trường THCS.
2. Âm nhạc cổ truyền Việt Nam và lịch sử âm nhạc Việt Nam, giáo trình cho bậc đại học.
3. Quan họ -nguồn gốc và phát triển, NXB Khoa học- xã hội, Hà Nội.
4. Dân ca người Việt, NXB Âm nhạc Hà Nội.
5. Sơ lược về dân ca Việt Nam, NXB Âm nhạc Hà Nội.
6. Nhạc khí truyền thống Việt Nam, NXB Thế giới, Hà Nội.
7. SGK khối 6,7,8,9, NXB Giáo dục.
8. Sử dụng di sản trong dạy học trong trường phổ thông.