Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp dạy tập đọc nhạc cho học sinh khối 4

viên gợi ý để học sinh so sánh tiết tấu của 2 câu nhạc trong bài TĐN số 2 (giống nhau hoàn toàn)
 	Bước 5: Cho học sinh nêu các nốt trong bài TĐN từ thấp đến cao Đ - R - M – S - L.
Giáo viên đánh đàn chuỗi âm trên cho học sinh luyện đọc từ thấp đến cao và ngược lại từ 3 – 4 lần, hướng dẫn thêm cho học sinh cách đọc TĐN
	Bước 6: Cho học sinh tự đọc bài TĐN trên theo sự hiểu biết của mình, tự thể hiện khả năng của mình trước lớp. 
	Bước 7: Giáo viên bổ sung sửa chữa thêm cho học sinh đọc được đúng, chia tổ, nhóm luyện đọc kết hợp gõ đệm theo nhịp phách. 
	Bước 8: Chia nhóm đọc ghép lời ca phối hợp
? Bài tập đọc nhạc viết ở nhịp gì? 
? Em hãy nhận xét về cao độ, trường độ, các kí hiệu âm nhạc đã học có trong bài?
? Bài tập đọc nhạc được chia làm mấy câu?
Nếu bài tập đọc nhạc có nhịp lấy đà thì hỏi. 
? Ô nhịp đầu tiên là ô nhịp gì? như học sinh lớp 4, thì học sinh còn chưa biết vì thế giáo viên cần giải thích và hướng dẫn cụ thể để học sinh nhận biết ô nhịp lấy đà.
Học sinh tại trường tôi luôn phải đặt các câu hỏi cụ thể, có khi phải gợi ý sát vì học sinh khi học ở chương trình Tiểu học mới làm quen với phân môn tập đọc nhạc cũng như học sinh người Hmông chậm nhận thức hơn so với học sinh ở vùng thấp.
Qua phương pháp đặt câu hỏi như trên, bước đầu giáo viên đã giúp học sinh nhớ lại kiến thức nhạc lí và cách thực hiện các kí hiệu khi đọc bài tập đọc nhạc. Đồng thời tạo cho học sinh tính tích cực, chủ động trong giờ học.
2. Phương pháp luyện tập
Đối với phân môn tập đọc nhạc giáo viên sử dụng và kết hợp các phương pháp luyện tập như: luyện tập về cao độ, trường độ (tiết tấu), luyện tai nghe, ghép câu, luyện tập toàn bài (có ghép lời ca) kết hợp gõ đệm. Khi phối kết hợp các phương pháp này, giáo viên nhận thấy rằng học sinh tiếp thu bài nhanh và đạt kết quả khả quan. Sau đây là một số phương pháp luyện tập cơ bản:
Phương pháp luyện tập cao độ 
Khi học sinh đã tìm ra cao độ bài tập đọc nhạc thì giáo viên sẽ đàn ( hoặc đọc) cho các em đọc thang âm và các âm trụ chính của giọng. Nếu trong bài Tập đọc nhạc có những quãng khó hoặc luyến từ 3- 4 nốt nhạc thì khi học đến những chỗ này giáo viên phải đàn( hoặc đọc) nhiều lần cho học sinh đọc chính xác.
Đối với học sinh đặc thù vùng cao tôi đang giảng dạy, thì giáo viên cho học sinh đọc tên nốt ( hình nốt và tên nốt có trong bài)
Ngoài ra, giáo viên nên thi thoảng sử dụng phương pháp đọc la theo cao độ nốt nhạc vì đây cũng là một cách để các em tự cảm nhận về cao độ, tạo cho các em sự hứng thú, sự tự tin khi tiếp xúc với môn học. Tuy nhiên, khi sử dụng phương pháp này tôi hướng vào đối tượng là học sinh khá, có cảm nhận âm nhạc tốt.
- Phương pháp luyện tập tiết tấu
Hầu hết những bài tập đọc nhạc được viết dựa trên một âm hình tiết tấu chung, cho nên trước khi vào đọc bài giáo viên cần hướng dẫn học sinh tìm âm hình tiết tấu chủ đạo, có khi giáo viên tự đưa ra âm hình tiết tấu chủ đạo của bài (vì học sinh lớp 4 còn yếu chưa biết xác định) rồi tiến hành luyện tiết tấu đó cho các em. Cho các em luyện tập tiết tấu chủ đạo của bài từ 3 - 4 lần để các em thuần thục và khi áp dụng vào bài sẽ nhanh và chính xác hơn
Ví dụ: Khi dạy bài Tập đọc nhạc số 2- Lớp 4 ( Son la son) 
Ở loại hình tiết tấu này, giáo viên hướng dẫn học sinh đọc theo các nốt đen, trắng, tròn và vỗ tay theo từng nốt (Đọc: đen, trắng)
- Phương pháp luyện tai nghe
Sau khi học sinh đã nhận xét xong toàn bài; nắm được cao độ, trường độ, tiết tấu của bài tập đọc nhạc thì giáo viên có thể đàn qua giai điệu bài, sau đó đàn từng câu ( dạy từng câu theo lối móc xích) mỗi câu đàn từ 2- 3 lần, học sinh lắng nghe và đọc nhẩm theo. Đối với những câu nhạc khó, giáo viên sẽ đàn nhiều lần và gọi học sinh khá đọc mẫu. Cụ thể:
+ Lần 1: Giáo viên đàn để học sinh cảm nhận câu nhạc
+ Lần 2: Giáo viên đàn và yêu cầu học sinh đọc nhẩm theo đàn
+ Lần 3: Giáo viên đàn học sinh thực hiện (đọc theo đàn)
Khi học hết bài giáo viên có thể đàn câu nhạc bất kì có trong bài để học sinh nghe, cảm nhận và đọc câu nhạc đó.
* Ví dụ: Khi dạy bài Tập đọc nhạc số 3- Lớp 4 ( Con chim ri)
Sau khi học sinh đã đọc xong toàn bài; ở phần củng cố giáo viên sẽ đàn một câu nhạc bất kỳ; học sinh lắng nghe, nhận biết và đọc câu nhạc đó.
Qua phương pháp này giáo viên đã giúp các em luyện tai nghe và các em sẽ có thói quen phản xạ nhanh với âm thanh trong âm nhạc. Đồng thời giúp các em khi nghe một bài hát hoặc bài tập đọc nhạc mới, thì các em sẽ cảm nhận giai điệu nhanh hơn, thể hiện tốt hơn.
- Phương pháp luyện tập toàn bài
Sau khi học sinh cơ bản đã đọc được bài thì giáo viên cho học sinh ghép toàn bài trên đàn (không có nhạc đệm). Khi các em ghép toàn bài thì kết hợp gõ đệm và hát lời ca.
* Ví dụ: Nhóm 1: đọc nhạc + gõ phách
 Nhóm 2 : hát lời + gõ phách
Sau đó 2 nhóm đổi ngược lại, giáo viên nhận xét 
Trong quá trình ghép bài, giáo viên nên kiểm tra theo nhóm, tổ, cá nhân và cho điểm khuyến khích
Gọi nhóm đọc nhạc, hát lời ( kết hợp với gõ đệm). Cũng có thể gọi kiểm tra cá cá nhân và cho điểm khuyến khích
- Hướng dẫn về nhà
Muốn cho học sinh đọc tốt bài tập đọc nhạc thì việc các em tìm hiểu bài trước khi đến lớp và xem bài sau khi học xong là rất quan trọng. Và để cho các em thực hiện có hiệu quả với nhiệm vụ này, giáo viên cần phải có một phương pháp hướng dẫn về nhà phù hợp.
Ví dụ: - Hướng dẫn trước khi học bài mới:
+ Yêu cầu học sinh nhận biết tên nốt nhạc
+ Yêu cầu học sinh nhận xét bài Tập đọc nhạc (nhịp, cao độ, trường độ, các kí hiệu đã học...) 
- Hướng dẫn sau khi học xong bài trên lớp:
+ Về nhà đọc lại bài tập đọc nhạc (ghép lời + gõ phách)
+ Chép bài tập đọc nhạc vào vở 
+ Thể hiện đúng cao độ, trường độ, tiết tấu và các kí hiệu...có trong bài
+ Tập đặt lời mới với chủ đề tự chọn.
Vậy: Để tiết học tập đọc nhạc không cứng nhắc và khô khan. Giáo viên cần vận dụng hợp lí các phương pháp trên vào các tiết dạy Tập đọc nhạc, chắc chắn tiết học sẽ hiệu quả hơn.
Mặt khác từ tập đọc nhạc có thể suy ra kiến thức nhạc lí như:
Về trường độ: Nốt tròn có trường độ ngân dài nhất
Nốt đen có trường độ bằng 1/2 nốt tròn
Nốt móc đơn có trường độ ngân bằng 1/2 nốt đen
Nốt móc kép có trường độ bằng 1/2 nốt móc đơn
Dấu lặng đơn bằng trường độ nốt móc đơn	 
Dấu lặng đen bằng trường độ nốt đen
Về kí hiệu: Học sinh biết dấu nhắc lại ( nhắc lại câu nhạc), khung thay đổi, dấu luyến, dấu nối, dấu quay lại...
 Ngoài ra trong các tiết học cần lưu ý: Các bài Tập đọc nhạc đa số là các trích đoạn của các bài hát, do đó giáo viên có thể giới thiệu cho học sinh biết về tác phẩm hoàn chỉnh của bài Tập đọc nhạc như: 
+ Về xuất xứ, tác giả của bài hát ( nếu bài Tập đọc nhạc là trích đoạn một bài hát)
+ Về tác giả bài tập đọc nhạc
+ Về xuất xứ bài hát ( nếu bài tập đọc nhạc là nhạc nước ngoài )
Ví dụ: khi dạy bài Tập đọc nhạc số 3 – Lớp 4 (Con chim ri), ngoài đồ dùng dạy học là nhạc cụ, bảng phụ ra thì giáo viên còn phải sưu tầm và cho học sinh nghe toàn bộ bài hát này qua máy để các em thấy rằng muốn hát được một bài 
* Chứng minh
Để giờ học tập đọc nhạc có hiệu quả như mong muốn, tôi đã lựa chọn một số phương pháp phù hợp với phân môn, phù hợp với khả năng của bản thân, học sinh và điều kiện về cơ sở vật chất của nhà trường. Sau nữa là sự phối hợp một cách hợp lý các phương pháp đó trong từng tiết dạy, để phù hợp với trình độ tiếp thu của từng đối tượng học sinh. 
Ở trường tiểu học, phân môn tập đọc nhạc chủ yếu giúp học sinh áp dụng những lý thuyết đã học vào bài đọc nhạc; qua đó học sinh biết đọc cao độ, ngân dài trường độ, gõ đúng phách, hát đúng nhịp, thực hiện đúng các kí hiệu...Và khi dạy, giáo viên phải thông qua tiếng đàn, giọng hát và tác phẩm cụ thể để học sinh cảm nhận được âm thanh và quan sát được. Muốn thực hiện được điều đó, giáo viên không chỉ sử dụng một phương pháp mà cần phải có sự phối hợp giữa nhiều phương pháp. Sự phối hợp đó được giáo viên lựa chọn khi áp dụng vào từng dạng bài và tuỳ vào đối tượng học sinh. Cụ thể là phương pháp sử dụng giáo cụ trực quan:
Trong các giờ học âm nhạc việc sử dụng phương pháp trực quan là rất cần thiết. Đây cũng là phương pháp chính mà giáo viên sử dụng khi dạy phân môn tập đọc nhạc. Khi nhận thức sự vật, con người thường đi từ “trực quan sinh động” đến “tư duy trừu tượng”. Đối với môn âm nhạc, muốn các em tiếp thu nhanh bài học cần phải đảm bảo hai yếu tố “nghe” và “nhìn”. Khi được nghe, nhìn và được hướng dẫn cụ thể, các em có thể tự mình rút ra được những kiến thức đã học và áp dụng vào việc thực hành.
Đa số học sinh khi học tập đọc nhạc đều nhìn vào sách giáo khoa, vì các em ghi sẵn tên nốt nhạc vào sách. Để tránh tình trạng này, giáo viên khi sử dụng bảng phụ cần yêu cầu học sinh gấp hết sách lại và nhìn lên bảng phụ có sẵn bài tập đọc nhạc trong suốt giờ học.
Tuy nhiên, lưu ý khi vận dụng phương pháp này giáo viên cần phải chuẩn bị trước các đồ dùng, thiết bị dạy học thật chu đáo như: nhạc cụ, bảng phụ để qua phương pháp trực quan, học sinh được quan sát bản nhạc và trả lời câu hỏi. Điều này giúp các em khắc sâu hơn những kiến thức đã học cụ thể:
Khi quan sát qua bảng phụ sẽ rất thuận tiện khi học sinh nhận xét bài tập đọc nhạc và đọc bài, điều này sẽ giúp học sinh: 
+ Biết cách đọc bài tập đọc nhạc theo thứ tự trong bài
+ Nhớ được tên nốt và vị trí các nốt nhạc trên khuông cũng như trường độ của nốt nhạc.
+ Nhận biết các kí hiệu có trong bài tập đọc nhạc
+ Chú ý, tập chung vào bài học và không nói chuyện, không làm việc riêng
 Như vậy với phương pháp trực quan, phân môn Tập đọc nhạc không bị coi là nhàm chán khi chúng ta sử dụng và kết hợp những phương pháp nói trên. Vì các em sẽ không những được nghe giai điệu âm thanh trên đàn, mà còn được xem những bản nhạc có hình vẽ minh họa đẹp mắt. Chính những điều này là khởi nguồn để tạo nên sự hứng thú đối với môn học, hình thành ở các em sự yêu thích và cảm nhận tốt hơn với bộ môn mang tính nghệ thuật này.
Phân môn tập đọc nhạc được coi là phân môn khó đối với giáo viên cũng như học sinh. Qua nhiều năm giảng dạy liên tục, trực tiếp giảng dạy, bản thân tôi có những kinh nghiệm cho riêng mình, cộng thêm sự học hỏi từ đồng nghiệp, trên phương tiện thông tin đại chúng, giúp tôi tạo không khí lớp học sôi nổi hơn, các em thích học phân môn tập đọc nhạc nói riêng và môn Âm nhạc nói chung.
Việc học tốt môn Âm nhạc giúp các em cảm thấy nhanh nhẹn, mạnh dạn hơn. Như vậy giúp ta khẳng định bộ môn Âm nhạc cũng rất quan trọng, góp phần vào việc giáo dục hoàn thiện về mọi mặt Đức – Trí – Lao – Thể - Mĩ, đáp ứng yêu cầu giáo dục của Việt Nam.
 * Ví dụ: Khi học Tập đọc nhạc giáo viên nên gọi học sinh đọc theo từng tiết nhạc hoặc từng câu nhạc để học sinh dễ đọc và có niềm vui khi thực hiện được yêu cầu của giáo viên. 
Đồng thời giúp các em mở rộng thêm một số kiến thức âm nhạc, từ đó các em phát huy khả năng sáng tạo như: đặt lời mới cho bài Tập đọc nhạc
* Trong quá trình giảng dạy cần đưa vào một số trò chơi vừa nâng cao hiệu quả bài học vừa tạo hứng thú cho học sinh với tinh thần “học để mà vui, vui để mà học”
PHẦN III. HIỆU QUẢ CỦA BIỆN PHÁP
§· ¸p dông biện pháp ë các khèi lớp 4. Tæng sè häc sinh: 71
Qua thực tế giảng dạy bộ môn Âm nhạc nói chung và phân môn tập đọc nhạc nói riêng ở trường PTDT bán trú Tiểu học Pa Cheo, cùng với những kiến thức đã học và những ý kiến đóng góp của bạn bè, đồng nghiệp, bản thân tôi đã rất cố gắng để tìm ra những phương pháp tối ưu khi giảng dạy. Từ đó mà tôi đã rút ra được một số kinh nghiệm sau đây:
1. Trước khi dạy một bài Tập đọc nhạc, giáo viên cần chuẩn bị các phương tiện liên quan đến tiết học như: nhạc cụ, bảng phụ và một số câu hỏi về nhạc lý. Trong đó nhạc cụ và bảng phụ là phương tiện không thể thiếu trong mỗi bài học, nhằm giúp học sinh phát triển tai nghe qua âm thanh trên đàn và tiếp thu bài nhanh hơn.
2. Đối với những tiết học có hai nội dung trọng tâm (TĐN-ÂNTT) thì giáo viên cần hướng vào đối tượng học sinh khá và trung bình để phân chia thời gian hợp lý.
3. Trong các tiết học, giáo viên cần phải tránh tình trạng “dạy chay” để thu hút sự chú ý của học sinh. Các em sẽ tham gia hoạt động học tập tích cực nếu giáo viên biết cách phối kết hợp các phương tiện và phương pháp dạy học.
- Trong quá trình giảng dạy giáo viên phải biết phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo của học sinh.
- Giáo viên cần phải nắm đặc trưng của bộ môn, có phương pháp dạy học linh hoạt sáng tạo, phải tìm mọi cách để cải tiến cách dạy từng phân môn theo hướng tích cực hóa hoạt động của học sinh, bổ sung sáng tạo thêm nhiều thủ pháp sinh động, hấp dẫn, đa dạng hóa cách thức truyền đạt ở mỗi bài học
	+ Víi c¸ch cò: Häc sinh ch­a m¹nh d¹n, ch­a ph¸t huy ®­îc tÝnh s¸ng t¹o.
	+ C¸ch míi : C¸c em ®· biÕt tr×nh bµy hoµn chØnh mét bµi TĐN (Đọc hoàn chỉnh bài, ghép lời ca kết hợp gõ đệm) th«ng qua viÖc gi¸o viªn h­íng dÉn tËn t×nh gîi më kÕt hîp gi÷a nh¹c cô, b¶ng phô, ®µi, b¨ng nh¹c vµ lµm mÉu chÝnh x¸c, ®éng viªn cæ vò c¸c em kÞp thêi. Tôi đã tiến hành điều tra và khảo sát thực tế trên HS kết quả như sau:
	+ Kết quả khảo sát trước khi áp dụng biện pháp:
Đầu năm học 2021– 2022 phân môn TĐN khối 4 ở Trường PTDTBT TH Pa Cheo đạt kết quả như sau: 
Lớp
Sĩ số
HTT
HT
CHT
SL
%
SL
%
SL
%
4A
31
10
32
10
32
11
36
4B
25
7
28
10
40
8
32
4C
25
8
32
10
40
7
28
	+ Kết quả khảo sát sau khi áp dụng biện pháp:
Đến thời điểm hiện tại phân môn TĐN khối 4 ở Trường PTDTBT TH Pa Cheo đạt kết quả như sau: 
Lớp
Sĩ số
HTT
HT
CHT
SL
%
SL
%
SL
%
4A
31
15
49
10
32
6
19
4B
25
10
40
11
44
4
16
4C
25
12
48
9
36
4
16
(*) Đề xuất nhân rộng áp dụng biện pháp
Qua nhiều năm giảng dạy liên tục trực tiếp, bản thân tôi rút ra những kinh nghiệm riêng cho mình, cộng thêm sự học hỏi tham khảo phương pháp giảng dạy của đồng nghiệp ở một số trường có chất lượng của huyện và ngoài huyện cùng với việc nghiên cứu từng bài giảng trước khi lên lớp để lựa chọn phương pháp phù hợp. Việc áp dụng biện pháp này vào giảng dạy tôi nhận thấy các tiết lên lớp của tôi giờ đây đã thoải mái, dễ dàng hơn, học sinh hứng thú học tập hơn. Nhiều em đã tích cực xung phong làm cho không khí lớp học sôi nổi hơn. Các em thích học phân môn TĐN nói riêng và môn Âm nhạc nói chung các em hứng thú, tự tin hơn về bản thân và mạnh dạn trong giao tiếp. Tôi sẽ tiếp tục áp dụng sáng kiến này vào các năm tiếp theo và tiếp tục tiếp thu các phương pháp mới vận dụng linh hoạt vào trong giảng dạy để phân môn TĐN thực sự là phân môn không thể thiếu cho các em học sinh khi học Âm nhạc. Với biện pháp này tôi thiết nghĩ không những chỉ áp dụng với các em học sinh vùng cao mà còn áp dụng được với tất cả các đối tượng học sinh cả vùng cao và vùng thấp đều sẽ mang lại hiệu quả cao.
(*) Tµi liÖu tham kh¶o:
Ngoài việc đúc kết kinh nghiệm của nhiều năm giảng dạy, ngoài việc học hỏi thêm ở đồng nghiệp trong và ngoài trường, trong quá trình nghiên cứu viết đề tài này đồng thời với việc bám sách giáo khoa tôi còn tìm tòi tham khảo và vận dụng kiến thức tư liệu, hình ảnh trong các tài liệu sau.
- Sách giáo khoa âm nhạc lớp 4 (Hoàng Long – Hoàng Lân)
- Phương pháp dạy học âm nhạc (Hoàng Long – Hoàng Lân)
Xác nhận của nhà trường
Pa Cheo, ngày 09 tháng 11 năm 2021
Người viết
Lê Hải Yến