Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy phân môn hát ở khối lớp 6 trung học cơ sở

a những chỗ hát sai
- Thuộc và hát chính xác lời bài hát
- Nâng cao bài hát bằng cách đi sâu vào luyện tập kỹ năng như hát lấy hơi, ngân dài những chỗ quy định, hát ngắt tiếng , liền tiếng, hát nhấn thể hiện diễn cảm...
- Thể hiện đúng sắc thái, cường độ, nhịp độ của bài.
- Kết hợp các hình thức trình bày khác nhau như: đồng ca, hát theo nhóm, đơn ca, hát đồng ca có lÜnh xướng, hát bè đơn giản.
- Tập hát với phần đệm của nhạc cụ có dạo đầu kết thúc với sự chỉ huy của giáo viên.
- Tập hát kết hợp với gõ nhịp, gõ phách gõ theo âm hình tiết tấu của bài hát.
- Nắm được chủ đề, tư tưởng, cấu trúc bài hát.
- Hát kết hợp với vận động theo âm nhạc và múa...
b) Kiểm tra ôn luyện bài trước khi dạy:
Điều này vô cùng quan trọng và cần thiết. Để làm được điều đó, giáo viên cần phải thực hiện những yêu cầu sau:
- Đọc xướng âm phần nhạc rồi ghi chép với lời ca. Hát trôi chảy bài hát từ đầu đến cuối.
- Hát chính xác cao độ, trường độ, những chỗ ngân nghỉ, mạnh nhẹ, và tính chất của bài.
- Thuộc lời ca của bài hát
- Liên tưởng cách trình diễn tác phẩm để gợi ý và hướng dẫn học sinh.
c) Phân tích bài hát.
- Tìm hiểu xuất xứ của bài hát, tác giả bài hát
VD:Bài hát “Quốc ca” của NS Văn cao trong chương trình SGK âm nhạc lớp 6 xuất xứ bài “tiến quân ca: của NS Văn Cao được sáng tác năm 1944 – NS Văn Cao là một trong những lớp NS đầu tiên của nền âm nhạc Việt Nam. Ông sáng tác nhiều bài hát từ trước và sau cách mạng đều được quần chúng yêu thích.
Phân tích nội dung tư tưởng, hoạt động âm nhạc của bài hát trong sự thống nhất giữa âm nhạc và lời ca, cụ thể như:
+ Xác định giọng, nhịp của bài hát. Xác định giọng phù hợp với học sinh 
+ Phân tích cấu trúc hình thức âm nhạc và phân đoạn, phân câu bài hát.
+ Xác định thể loại của bài hát để lựa chọn các kỹ năng thể hiện cho phù hợp với đặc điểm, phong cách của bài hát.
+ Ghi chú chỗ khó hát về cao độ, tiết tấu, dấu luyến trong bài hát để cã hướng khắc phục.
+ Quy định chỗ ngắt hơi và lấy hơi đảm bảo tính thống nhất, hài hoà của giai điệu, tiết tấu, câu nhạc, đoạn nhạc trong bài hát.
d) Luyện tập bài hát.
Ngoài việc tập hát, ghép lời với nhạc chính xác, diễn cảm bài hát, giáo viên cần phải chuẩn bị phần nhạc đệm cho bài hát với tiết tấu, phù hợp với tính chất, thể loại, phong cách của bài hát trên đàn organ, có dạo đầu, dạo giữa, câu nhạc lối, dẫn giọng và kết.
Mặt khác, giáo viên nên tập kỹ năng âm hình đệm và hoà âm cơ bản của bài hát, để khi dạy có thể lĩnh xướng, hát bè đơn giản (Q3,Q6) hát nối.... khi hát có thể cho học sinh kết hợp với gõ phách, gõ nhịp theo tiết tấu lời ca của bài hát. Giáo viên chỉ huy, đánh nhịp.
e) Xây dựng tiến trình thực hiện dạy học hát:
Sau khi tìm hiểu nghiên cứu, luyện tập kỹ bài hát giáo viên cÇn phải hình dung được các bước sẽ thực hiện tuần tự trước sau đối với từng bài hát, từng loại tiết (học bài hát mới hay ôn lại bài hát). Bởi mỗi loại tiết ta sẽ phải lựa chọn các biện pháp, phương tiện dạy học sao cho phù hợp.
Xây dựng tiến trình dạy học hát luôn đi kèm với việc lựa chọn phương tiện dạy học. Do đó tuỳ theo tính chất tiết học của bài hát mới hoặc ôn tập bài hát cũ mà lựa chọn các phương tiện dạy học cho phù hợp. Có thể sử dụng các phương tiện dạy học như:
+ Đàn phím điện tử hoặc nhạc cụ khác mà giáo viên sử dụng thành thạo
+ Tranh ảnh của tác giả bài hát
+ T×m t­ liÖu trªn m¹ng vµ chuÈn bÞ bµi trªn m¸y chiÕu
+ Các đạo cụ phù hợp với tính chất nội dung của bài hát thể hiện...
3.6 . Các bước tiến hành dạy hát.
Tất cả những điều đó được thể hiện bằng giáo án cụ thể mà giáo viên phải chuẩn bị soạn cho 1 tiết dạy.
Dưới đây là giáo án một dạng tiết dạy: Học bài hát mới
Để tiện cho việc nâng cao chất lượng giảng dạy phân môn này, Tôi mạnh dạn đổi mới từ khâu chuẩn bị, khâu soạn bài cho đến khâu thực hành giảng dạy tiết học trên lớp với học sinh.
3.7. Hướng dẫn và dàn dựng cho học sinh cách trình diễn ca khúc vừa học trong giờ học và trong hoạt động ngoại khoá.
Ngoài việc thuộc lời ca, hát chính xác giai điệu, tiết tấu bài hát ra, thì người giáo viên nên chủ động phát huy tính sáng tạo của học sinh đối với các ca khúc các em được học. Sau khi học xong bài hát, giáo viên gợi mở cho các em về cách trình diễn ca khúc: biểu lộ cảm xúc qua gương mặt, qua động tác, sáng tạo động tác mới, cách hát mới, cách biểu diễn mới.
Ví dụ như bài “ Niềm vui của em” ( Nguyễn Huy Hùng) giáo viên đưa một bức tranh có hình ảnh người mẹ ngồi trên bàn làm việc, một em bé đang đeo cặp đến trường, những con chim bay ríu rít thành đàn và ông mặt trời lấp ló của buổi sớm mai. Giáo viên yêu cầu học sinh tự nhận xét về bức tranh này: Bức tranh có những hình ảnh gì, hình tượng gì? Nội dung của bức tranh là gì? Từ đó cho học sinh liên tưởng đến nội dung, lời ca bài hát, học sinh suy nghĩ cách thể hiện bài hát này, thời gian suy nghĩ là 2 phút, sau đó gọi học sinh lên trình bày.
Giáo viên nhận xét góp ý và gợi mở cho học sinh suy nghĩ cách thể hiện khác.
Cũng vẫn bài hát này, ta có thể tay cầm ô, mặc váy dân tộc mèo, khi dạo nhạc dầu 3 nữ múa ô đến phần hát, nữ hát đơn ca vừa hát vừa đi vào giữa sân khấu - Đoạn điệp khúc, 3 nữ múa xung quanh bạn hát đến hết bài.
Dạo nhạc giữa nữ hát múa cùng 3 nữ múa, hết dạo nhạc thì vào hát, lưu ý khi hát thể hiện nét mặt, kết hợp với động tác tay đưa, múa ô. kết bài có thể kết thành hình tượng, 4 nữ cùng nhìn về 1 hướng, tay vẫy như sơ đồ sau:
* nữ đứng
2 nữ * *nữ đứng
 quỳ cao *
( Lưu ý ô vác lên vai, 1 tay giữ ô, 1 tay vẫy)
	Dưới đây là một vài cách dàn dựng cho ca khúc trong chương trình SGK âm nhạc lớp 6 mà tôi đã thực hiện khi hướng dẫn và dạy các em trình diễn.
VD1: Bài hát: “Mưa rơi” ( Dân ca Xá)
+ 5 nữ hát
+ Trang phục dân tộc
* Lần 1 ( Lời 1)	+ Đạo cụ: Gùi vác vai nhẹ
- Dạo đầu 5 nữ ra ngồi trên bục theo thứ tự cao thấp, sau đó hát luôn cả bài. kết hợp động tác tay đưa lên cao, sang ngang.
1	2	3
 *	 *	 *
*	*
 4	 5
Phù hợp với nội dung bài hát, lời ca bài hát.
Lần 2 ( Lời 2):
Dạo giữa 5 nữ tiến lên thành 1 hàng ngang, sau đó chuyển đội hình hàng chéo, làm động tác trồng cây, tưới cây, hứng mưa.
1	2	3	4	5
	 *	 * * * *
	 *
	 *	 5
	*	4
	 * 3
 * 2
 1
Hết dạo nhạc chuyển đổi hình tạo thành 2 khối, 1 khối 2 người, 1 khối 3 người, đứng chếch nhau hát cả lời 2, kết hợp với động tác tay, chân.
Hát quay lại từ câu “ Đầu sàn có đôi chim”... đến hết bài. Lúc này chuyển đội hình về vị trí ban đầu ngồi ở bục để kết bài. Lưu ý tạo thành 2 khối, tay giơ lên ngang tai lắng nghe.
*3
*2	*5
1*	*4
VD2: Bài hát “ tiếng chuông và ngọn cờ” (Phạm Tuyên).
+ Tập thể lớp hát múa ( 29 hát, 11 múa)
+ Trang phục: 	Nam quần sẫm màu, áo trắng
Nữ mặc váy nhiều màu
	+ Đạo cụ: 	Hoa nhựa, dải lụa.
* Lần 1 ( lời 1):
- Nhạc dạo đầu, tập thể đứng nhún chân, 2 tay để sau hông theo đội hình sau:
*1	*2	*3	*4	*5	*6	*7	*8	*9	*10
	 *11 *12 *13 *14 *15 *16 *17 *18 *19
	*20	*21	*22	*25	*26	*27
	 *23 *24	 *28 *29
	- Hát dạo nhạc vào hát đoạn đầu, đội múa nữ 11 người ra, tay cầm hoa, nhảy chân sáo, ra từ 2 bên cánh gà đến giữa sân khấu tạo thành 2 hàng ngang sen kẽ.
*30	*31	*32	*33	*34	*35
 *36 *37 *38 *39 *40
	- Đoạn điệp khúc, đội hát giữ nguyên vị trí, chỉ chuyển động bằng bước chân nhún. Đội múa tiến lên phía trên sân khấu, vẫn đội hình hàng ngang, làm động tác tung hoa kết hợp bước nhún chân, sau đó 2 hàng đổi chỗ cho nhau.
Lần 2	( ( lời 2):
Hết dạo giữa vào hát, đội hát tạo thành hình vòng cung, nắm tay nhau, nhún nghiêng người theo nhạc hát đoạn đầu, đến điệp khúc đội hát vỗ tay theo nhịp, vừa vỗ tay vừa hát hết lời 2.
Quay lại hát toàn bộ lời 2, đội hát trở về vị trí ban đầu, đội múa ra từ cánh gà, lúc này cầm dải lụa đi lướt hình vòng tròn, tạo hình vòng tròn tung lụa chụm lại, rồi toả ra 4 lần, làm như vậy đến hết lời ca đoạn đầu.
Đoạn điệp khúc nhảy chân sáo, tay tung lụa tạo thành 2 hàng chéo hình chữ V.
 *30
 *40	 31*
*39 32*
 *38 33*
*37 34*
*36 35*
Đến câu “Boong bính boong cờ bay giữa.... hoà bình” từng đôi nhảy chân sáo cuốn quanh nhau, một tay ngoắc vào nhau, một tay tung lụa còn người đứng giữa tự xoay 2 vòng tại chỗ.
- Hát lại câu” hãy phất cao...hoà bình, đội hát chuyển đội hình để chuẩn bị kết, đội múa chuyển lướt tròn, sau đó chụm hình tròn lại, kết dải lụa thành hình ngôi sao 5 cánh ở giữa 6 người quỳ dải lụa tạo thành dãy núi
Hình tượng kết:
*1	*2	*3	*4	*5	*6	*7	*8	*9	*10
	 *11 *12 *13 *14 *15 *16 *17 *18 *19
Ngoài việc tự suy nghĩ để có được những ý tưởng mới, ý tưởng sáng tạo về cảnh thể hiện bài hát, cách trình diễn bài hát ra, thì người giáo viên phải là người có khả năng về lĩnh vực này, gợi mở hướng dẫn luyện tập cho các em, mở rộng tầm hiểu biết cho các em, giúp các em phát triển óc tưởng tượng tính sáng tạo giúp các em yêu thích môn học.
Tôi tin rằng nếu các giáo viên âm nhạc lên lớp trong tiết dạy của mình với phần mở rộng này, sẽ tạo cho học sinh niềm đam mê môn học, tiết học sẽ không nhàm chán, và học sinh nắm được bài, có ý nghĩa là tiết học đã thành công.
Tuỳ thuộc vào nội dung kiến thức của tiết học đó, tuỳ thuộc vào khả năng nhận thức của học sinh mà giáo viên điều chỉnh thời gian cho hợp lý, lựa chọn phương pháp hợp lý để truyền đạt cho học sinh. Nếu là trong giờ học thì sử dụng những động tác đơn giản cách thể hiện đơn giản. Nếu là trong hoạt động ngoại khoá thì sử dụng những động tác khó hơn, cách thể hiện phức tạp hơn, sinh động hơn, sẽ làm cho bài hát có sức thuyết phục. Hơn thế nữa là giáo viên đã thuyết phục được cho học sinh bằng chính phương pháp mới của mình.
PHẦN THỨ BA
KẾT LUẬN
Ca hát là một nội dung quan trọng trong dạy học âm nhạc ở nhà trường phổ thông. Thông qua hoạt động hát, học sinh có thể tiếp thu những kiến thức, khái niệm âm nhạc một cách cụ thể, tích luỹ những ấn tượng, cảm xúc chân thực về tác phẩm âm nhạc.
Để tiến hành dạy học và giáo dục âm nhạc, phát triển khả năng âm nhạc ở học sinh THCS người giáo viên âm nhạc phải có những năng lực nhất định về âm nhạc, trong đó có năng lực hát. Chính vì vậy tôi muốn hoạt động ca hát đến với các em một cách thực sự để các em có được năng lực cảm thụ âm nhạc gợi ở các em tìm hiểu về âm nhạc đúng đắn, lành mạnh.
Ngoài ra, tôi còn muốn mang lại cho các em niềm đam mê môn học này – nó quan trọng như gia vị các món ăn hoặc quan trọng như đĩa hoa quả tráng miệng sau bữa cơm gia đình.
Tôi hy vọng những phương pháp đổi mới trên sẽ phần nào giúp các giáo viên âm nhạc như chúng tôi đạt được thành công nhất định cho sự nghiệp của mình
 PHỤ LỤC MINH HỌA
GIÁO ÁN CỦA TIẾT DẠY HỌC HÁT
Tiết: 12
Học hát: Đi cấy
(Dân ca Thanh Hoá)
Mục đích.
KiÕn thøc: - Hoc sinh h¸t chÝnh x¸c giai ®iÖu vµ lêi ca mét bµi h¸t rÊt næi tiÕng §i CÊy cña d©n ca thanh ho¸
KÜ n¨ng: - BiÕt thÓ hiÖn mét bµi d©n ca mét c¸ch nhÑ nhµng , duyªn d¸ng
- RÌn cho HS k× n¨ng h¸t d©n ca, c¸ch h¸t luyÕn 2 nèt , 3 nèt.
3. Th¸i ®é: - Qua bµi h¸t n¸y gióp HS hiÓu thªm mét vµi nÐt vÒ quª h­¬ng thanh ho¸.
ChuÈn bÞ.	
1. Gi¸o viªn: Nh¹c cô quen dïng, ®µn vµ h¸t thuÇn thôc bµi h¸t §i cÊy
- H¸t thuéc mét vµi bµi d©n ca cña thanh ho¸.
2. Häc sinh: SGk, xem tr­íc bµi h¸t vµ s­u tÇm mét sè bµi d©n ca thanh ho¸.
 III. TiÕn tr×nh d¹y häc:
T/G
Hoạt động của giáo viên
Nội dung
Hoạt động của học sinh
2’ 
7’ 
32’
– GV yêu cầu lớp trật tự
- GV kiểm tra sĩ số lớp
- GV kiểm tra nội dung kiến thức cũ của tiết học trước bằng cách tổ chức trò chơi cho học sinh lồng ghép với bài hát.
- GV nhận xét, cho điểm học sinh
- GV khởi động giọng cho học sinh theo mẫu
- GV cho HS nhận biết các ký hiệu âm nhạc trong bài hát
- Ghi bảng
- GV giới thiệu về quê hương Thanh Hoá
- Yêu cầu HS kể 1 vài cảm nhận khi được đến thăm tỉnh Thanh Hoá
1. Ổn định tổ chức lớp học
2. Kiểm tra bài cũ
+ Gọi 2 nhóm, mỗi nhóm 3 người thi hát, ai hát đúng, hay và biểu diễn tốt hơn.
+ Âm nhạc thường thức
3.Giảng bài mới
+ mẫu: Mi Ma (luyện từ thấp lên cao)
+ Nhịp 2/4
+ Dấu nối, luyến
+ Nối hoa mĩ
- GV đưa 1 bức tranh có phong cảnh biển và hòn trống mái, yêu cầu học sinh đoán đây là địa danh nào? ( trình chiếu trên máy chiếu)
- Lớp trật tự
- Lớp trưởng báo cáo
- HS xung phong lên bảng, Nhóm 1 dùng khăn quàng đỏ làm đạo cụ để biểu diễn. Nhóm 2 vừa hát vừa múa chuyển đội hình linh hoạt.
2 học sinh xung phong lên bảng. Kể chuyện về nhạc sĩ
- HS lắng nghe, ghi nhớ
HS hăng hái luyện giọng theo cô
- HS xung phong trả lời và ghi bài.
- HS xung phong trả lời: Hòn trống mái là biểu tượng đặc trưng của tỉnh Thanh Hoá
- HS kể chuyện theo cảm xúc.
3’
1’
- GV hát mẫu cho HS nghe(vừa hát vừa đệm đàn)
GV yêu cầu HS nhận xét chia câu cho bài hát.
GV đánh giai điệu trên đàn toàn bài cho HS nghe lại một lần, yêu cầu HS theo dõi gõ phách theo nhịp đàn.
GV đánh giai điệu từng câu cho HS nghe 2 – 3 lần, bắt nhịp cho học sinh học hát, kết hợp với gõ phách
Tiếp theo học sinh hát ghép các câu, đoạn, toàn bài với tiết tấu của đàn.
Chia lớp thành nhiều nhóm nhỏ luyện.
GV nhận xét hoặc gọi HS nhận xét
- GV trình chiếu 1 đoạn băng có phong cảnh làng quê của tỉnh Thanh Hoá và có giai điệu bài Đi Cấy.
- GV căn thời gian hướng dẫn học sinh cách trình diễn bài hát 
 - GV chọn một cách hướng dẫn học sinh
Cho HS tập huấn nhiều lần thật nhuần nhuyễn
GV nhận xét, cho HS ghi bài
GV đánh giai điệu một câu hát bất kỳ, cho HS Tự nhận biết là giai điệu của câu hát nào? sau đó hát ghép với lời ca của câu hát đó
GV đệm đàn và chỉ huy HS hát lại bài hát một lần.
GV dặn dò và nhắc nhở HS
GV kết thúc tiết dạy
Hát đúng sắc thái tình cảm, giai điệu, tiết tấu, lời ca
Câu 1: Từ đầu - > sáng trăng
Câu 2: Từ ba bốn -> cùng trăng
Câu 3: Từ thắp đèn - > cầu cho
Câu 4: Từ cầu cho -> ngoài êm
Giai điệu bài “ đi cấy”
Từ câu 1 – 4
Nhịp 2/4: gõ 2 phách trong mọt ô nhịp (chứ không gõ nhịp)
Từ câu 1 -4
Luyện hát từng đoạn cả bài
Nhận xét về giai điệu, tiết tấu, lời ca, gõ phách của HS
- Yêu cầu HS quan sát và lắng nghe cách thể hiện cảm xúc khi thể hiện bài hát.
+ Có thể hát tập thể có lĩnh xướng.
+ Có thể hát tốp nam nữ
+ Hát song ca
+ Hát đơn ca có phụ hoạ
Luyện tập theo nhóm
- Nội dung bài hát muốn nói lên điều gì?
4. Củng cố
=> Đánh giai điệu của câu 3-> 1->4->2 (hát theo nhóm hoặc tổ)
5. Dặn dò
+ Học thuộc lời ca
Tập hát biểu diễn trước gương kết hợp với lời ca
Vẽ một bức tranh toát lên nội dung bài hát
HS nghe cô hát phách theo tiết tấu của đàn
HS xung phong trả lời: Bài hát có thể chia làm 4 câu
HS lắng nghe, gõ phách
- HS nghe, gõ phách học hát từng câu
HS hát ghép vần vận động theo nhạc
HS luyện hát
HS xung phong nhận xét (hoặc nghe cô nhận xét rồi ghi nhớ)
HS lắng nghe rồi xung phong nêu cảm nhận
HS nghe và đoán rồi luyện hát
HS quan sát lắng nghe, thực hành theo cô
HS hăng hái luyện tập
HS trả lời: Bài hát ca ngợi những con người biết yêu lao động, biết yêu cuộc sống và phấn đấu làm việc cho chính cuộc sống của mình.
HS nghe và hát theo đàn.
Cả lới hát
- HS lắng nghe và ghi nhớ
 MỤC LỤC
 PHẦN THỨ NHẤT
Lý do chọn đề tài1
Mục đích và nhiệm vụ của đề tài2
Đối tượng nghiên cứu của đề tài.2
Phạm vi nghiên cứu.2
 GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
Cơ sở lí luận.3
Thực trạng của vấn đề nghiên cứu...4
Các biện pháp đã tiến hành..6
 KẾT LUẬN