Sáng kiến kinh nghiệm Một số giải pháp giáo dục học sinh ý thức bảo tồn di sản văn hóa thông qua phân môn Âm nhạc thường thức ở trường THCS

Môn (Lĩnh vực): Âm nhạc
Tên đề tài: Một số giải pháp giáo dục học sinh ý thức bảo tồn di sản văn hóa thông qua phân môn Âm nhạc thường thức ở trường THCS
Tác giả: Hồ Thị ngọc Ánh
Đơn Vị: Trường THCS Trường Thi
Phần 1: Đặt vấn đề:
Lí do chọn đề tài:
Di sản văn hóa chính là một trong những phương tiện dạy học đa dạng sống động nhất. Ẩn chứa trong di sản là những giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, nên nó có khả năng tác động mạnh tới tình cảm, đạo đức, tới việc hình thành nhân cách của HS. Khai thác được những giá trị ẩn chứa trong các di sản và chuyển giao cho HS để các em cũng nhận thức được những giá trị đó thì GV sẽ giúp HS nhận thức thế giới xung quanh, đồng thời giúp các em có cơ sở giải thích một cách khoa học các sự vật, hiện tượng liên quan đến di sản. Hiện nay học sinh đang thiếu sự trải nghiệm, thiếu kiến thức thực tế, vì vậy, mỗi di sản văn hóa là một cơ hội để giáo dục thế hệ trẻ, là một sợi dây gắn kết trách nhiệm và tình cảm của nhà trường với gia đình và xã hội.
Tuy nhiên, một trong các lĩnh vực có sức lan tỏa nhanh chóng trên Internet đó chính là âm nhạc. Các bạn trẻ Việt Nam đang tiếp cận rất gần với văn hóa phương Tây với nền âm nhạc nước ngoài, quốc tế và đồng nghĩa với việc các bạn trẻ đang ngày càng xa rời các giá trị văn hóa Việt Nam, đặc biệt là các giá trị văn hóa truyền thống dân tộc.
Sự hiểu biết của học sinh về việc bảo tồn di sản văn hóa còn ít ỏi và có thể nói là khá mơ hồ. Thậm chí một bộ phận học sinh không chiụ tìm hiểu sự tiếp thu, lĩnh hội kiến thức còn mang tính đối phó, nên tác động đến suy nghĩ hành động của các em chưa mạnh mẽ, chưa có hiệu quả cao.
Học sinh không được tiếp cận với các di sản văn hóa nên không gây được sự tò mò, tính nhạy bén, khám phá năng động, sáng tạo và hứng thú với giờ học bộ môn Âm nhạc.
Học sinh bậc THCS nói chung, học sinh thành phố nói riêng, đang thiếu sự trải nghiệm, thiếu kiến thức thực tế. Là độ tuổi hiếu động, thích khám phá cái mới, nên trong cách nghe, xem, thưởng thức Âm nhạc cũng theo xu thế của xã hội, trào lưu theo số đông.
Di sản văn hóa Việt Nam là sản phẩm tinh thần, vật chất có giá trị lâu bền về lịch sử, khoa học và được lưu truyền vĩnh cửu từ thế hệ này sang thế hệ khác. Có
thể coi di sản văn hóa là một thứ của cải vô cùng quý báu mà ông cha ta đã để lại cho con cháu muôn đời sau.
Việc sử dụng di sản văn hóa trong dạy học cung cấp cho học sinh các kiến thức về giá trị, chức năng, ý nghĩa của những di sản này, từ đó nâng cao nhận thức của giới trẻ về bảo vệ các giá trị di sản văn hóa của dân tộc, hướng tới các mục tiêu phát triển bền vững. Do đó, việc chú trọng bồi dưỡng giáo dục cho các thế hệ học sinh ý thức bảo tồn Di sản văn hóa là hết sức cần thiết.
Vì vậy, để góp phần khơi dậy niềm đam mê và phát huy giá trị tinh thần của cha ông đã bao đời hun đuc không có cách nào bằng đưa di sản văn hóa vào dạy học đó là lí do tôi chọn đề tài: Một số giải pháp giáo dục học sinh ý thức bảo tồn di sản văn hóa thông qua phân môn Âm nhạc thường thức ở trường THCS
Đối tượng nghiên cứu:
Học sinh lớp 6,7, 8
Phần 2: Nội dung nghiên cứu:
Có rất nhiều hình thức sử dụng di sản trong dạy học khác nhau, nhưng đặc trưng nhất trong việc sử dụng di sản trong dạy học Âm nhạc ở trường trung học cơ sở đó là sử dụng Di Sản dạy học trên lớp. Đây là hình thức sử dụng Di Sản trong dạy học dễ thực hiện hơn cả, có khả năng thực thi rất hiệu quả. Để thực hiện giờ dạy, tôi đã tìm hiểu và chọn lọc những tài liệu nào thuộc về Di Sản liên quan và có thể phục vụ cho bài dạy. Bởi tài liệu về Di Sản đóng vai trò là một nguồn kiến thức góp phần bổ sung cụ thể hóa, làm phong phú hơn nội dung bài học. Ngoài các kênh hình có sẵn trong SGK thì việc sưu tầm tài liệu về các Di Sản vào dạy học là điều rất cần thiết.
+ Giải pháp 1: Các bước xây dựng kế hoạch dạy học có sử dụng Di sản văn hóa phi vật t
Đảm bảo tính phù hợp của việc sử dụng di sản văn hóa vào bài học
Đảm bảo tính chính xác đối với các nội dung của di sản văn hóa
Đảm bảo tính khả thi trong đáp ứng yêu cầu phân phối chương trình của môn
học

* Để có được danh mục đầy đủ nhất, giáo viên cần:
Hiểu được khái niệm và biết cách nhận diện di sản văn hóa phi vật thể
Điều tra thông tin về các loại hình di sản văn hóa phi vật thể đang tồn tại ở
địa phương, thông qua:
Tham khảo danh mục kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể của Phòng Văn hóa và Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh, thành phố, huyện...
Thu thập thông tin từ cộng đồng, đặc biệt là từ già làng, nghệ nhân, trưởng bản, trưởng thôn hay những người cao tuổi khác, thông qua phỏng vấn....
Tra cứu thông tin qua tư liệu sách, báo, tạp chí, băng đĩa, thư viện, bài báo nghiên cứu về di sản văn hóa phi vật thể ....
Tra cứu thông tin trên Internet
Lập danh mục di sản văn hóa phi vật thể của địa phương hoặc nhóm dân tộc và mô tả tóm tắt về các di sản đó trong danh mục.
+ Giải pháp 2: Giáo dục học sinh ý thức bảo vệ di sản văn hóa thông qua một số nội dung dạy học phân môn âm nhạc thường thức như: Tìm hiểu sáo trúc, khèn (Tiết 21- Âm nhạc 6); Vài nét về dân ca một số dân tộc ít người (Tiết 24- Âm nhạc 7); Một số nhạc cụ dân tộc(Tiết 14- Âm nhạc 8)
Ở hoạt động này tôi sử dụng hình thức lồng ghép dạy học di sản nư sau:
Trước tiên tôi trình chiếu cho Hs xem một số hình ảnh về một số nhạc cụ dân tộc, HS đoán tên các nhạc cụ ( Đàn T’rrưng, đàn nguyệt, đàn bầu, khèn, sáo, trúc,khèn đàn đá...)
Tôi chốt và giới thiệu vào bài học: Ở tiết học trước khi kết thúc tiết học thì tôi giao bài tập cho các nhóm thực hiện ở nhà. Hôm nay ở tiết học học này phân môn Âm nhạc thường thức như: Tìm hiểu sáo trúc, khèn (Tiết 21- Âm nhạc 6); Vài nét về dân ca một số dân tộc ít người (Tiết 24- Âm nhạc 7); Một số nhạc cụ dân tộc(Tiết 14- Âm nhạc 8) tôi thực hiện như sau:
* Kiến thức: Tìm hiểu về nhạc cụ Đàn T’rưng, Đàn đá, Cồng-Chiêng, sáo trúc,
Khèn, Một số làn điệu dân ca dân tộc ít người, dân ca Ví- Giặm Nghệ an
Mục tiêu: HS nắm được thông tin cơ bản về nhạc cụ dân tộc và một số làn điệu dân ca dân tộc ít người; Dân ca Ví- Giặm Nghệ an
Nội dung: HS trình bày sản phẩm học tập
Sản phẩm: HS đưa ra được câu trả lời phù hợp với câu hỏi giáo viên đưa ra
Tổ chức thực hiện như sau:
Kiến thức 1: Tìm hiểu về các loại nhạc cụ:
Bước 1: GV cho HS xem tranh ảnh, video, nghe âm thanh
GV tổ chức hoạt động nhóm: Từng cá nhân đưa ra thông tin đã chuẩn bị, cùng thảo luận, thống nhất nội dung để cử đại diện trình bày trước lớp
Sau đó GV mở cho HS xem và nghe đoạn video ngắn hòa tấu nhạc cụ dân tộc, trong đó có sử dụng loại nhạc cụ liên quan đến bài học
HS lắng nghe các nhóm trình bày, các nhóm nhận xét và phản biện cho nhau
+ Kết quả: Qua được nghe, được xem một số hình ảnh các em như được trải nghiệm qua từng vùng, miền. Như vậy bước đầu đã tạo được sự chú ý của các em, gây được hứng thú cho các em, từ đó xây dựng bài rất tích cực.
Bước 2: Tìm hiểu các loại nhạc cụ:
Ở bước này GV kết hợp sử dụng phương pháp dạy học trực quan, hỏi học sinh về Cấu tạo, tác dụng và âm thanh của nhạc cụ
HS lắng nghe các nhóm trình bày, các nhóm nhận xét phản biện cho nhau.
+ Kết quả: Qua sự chuẩn bị chu đáo của giáo viên giao nhiệm vụ học tập về nhà cho các em học sinh cùng với sự chuẩn bị chu đáo của các học sinh về câu hỏi, đáp án, phiếu học tập, side sản phẩm học tập chỉ trong một thời gian chưa đầy 1 phút mà các em đã điền đáp án chính xác, đầy đủ thông tin vào phiếu học tập. Các em được tận mắt nhìn thấy nhạc cụ, được tự tay cầm nắm và tập biểu diễn các loại nhạc cụ như vậy kĩ năng của các em được nhân lên, từ đó các em biết vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề và nắm được những kiến thức cơ bản về đặc điểm, cấu tạo, âm thanh của các loại nhạc cụ dân tộc các vùng miền.
+ Ví dụ: Sau khi dạy xong tiết 14: Một số nhạc cụ dân tộc ( Âm nhạc 8) các em biết được Cồng- chiêng Tây Nguyên có nguồn gốc từ truyền thống lịch sử văn hóa lịc sử lâu đời. Về cội nguồn Cồng, chiêng hậu duệ của đàn đá trước khi có văn hóa Đồng – Cồng đá- Chiêng đá- tre, rồi đến thời đại đồ Đồng. Cồng, chiêng là tiếng nói tâm linh , tâm hồn của người Tây Nguyên, diễn tả niềm vui, nỗi buồn, trong cuộc sống lao động và sinh hoạt hàng ngày của họ, Cồng chiêng được ví là cuộc sống của người Tây Nguyên bởi khi nghe Cồng chiêng ta còn thấy được cả không gian săn bắn, làm rẫy, mừng lúa mới, nhà mới...
Bước 3: Cảm nhận âm nhạc:
GV gợi mở cho HS cảm nhận những nét đặc sắc trong âm thanh, âm sắc của một số nhạc cụ.
GV nhận xét, bổ sung kiến thức, chốt kiến thức cần ghi nhớ.
+ Kết quả: Qua việc các em được nghe các âm thanh thực tế ngay tại lớp học, tôi thấy ánh măt của các em rất chăm chú, tay thì vỗ đệm theo nhịp- phách. Các em rất thích thú và tạo cho không khí lớp học sôi nổi hẳn lên.
Phần 3: Kết luận:
Kết quả:
Qua phân môn âm nhạc thường thức giúp các em học sinh hiểu về cội nguồn về một số nhạc cụ dân tộc và phân biệt được cấu tạo, tính chất cấu tạo của các loại nhạc cụ dân tộc để các em ứng dụng vào sinh hoạt âm nhạc.
Các em được giới thiệu, nghe, tìm hiểu một số nhạc cụ dân tộc. Các em biết được nguồn gốc, mốc thời điểm, ý nghĩa của một số nhạc cụ dân tộc được UNESCO công nhận là văn hóa phi vật thể, các em phân biệt được sự khác biệt nhạc cụ dân tộc.
Các em cảm nhận được giai điệu của nhạc cụ, gây được sự tò mò, hứng thú, tự tìm tòi khám phá và phát huy giúp học sinh phát triển toàn diện
Giúp học sinh hiểu biết các giá trị giá tri di sản, có ý thức trách nhiệm bảo tồn, phát huy những di sản ngay từ trên ghế nhà trường
Các em được bồi dưỡng về nhân cách và tâm hồn, có lòng tự trọng, nhân hậu, bao dung. Biết yêu quê hương đất nước, tự hào về truyền thống dân tộc đặc biệt trong xu thế hội nhập hiện nay.
Thông qua tiết học phát huy khả năng của từng cá nhân thực hành, các em quan sát, thu thập, xử lí thông tin, được hoạt động nhóm thông qua trải nghiệm, tham gia biểu diễn. Chính các em là chủ thể truyền đạt nhanh nhất và có tính sáng tạo
HS biết được các di sản văn hóa phi vật thể gắn với văn hóa Âm nhạc được Unesco ghi danh là: Nhã nhạc cung đình Huế, không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên, ca trù, hát xoan ở Phú Thọ, Dân ca quan họ Bắc Ninh, Đờn ca tài tử Nam Bộ, Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh và dân ca dân tộc ít người....
Thông qua tiết học dạy học lồng ghép Di sản trực tiếp trên lớp các em sẽ có ý thức học tập hơn để thể hiện lòng yêu mến tự hào với những di sản của dân tộc Việt Nam.
Qua phần áp dụng này tôi thấy các em được quan sát trực tiếp, được tự tay gõ vào các nhạc cụ, được nghe, xem hình ảnh, trích đoạn clip và trả lời các câu hỏi, tôi thấy lớp học như được thay đổi không khí, các em rất hào hứng, hầu như cả lớp đều giơ tay phát biểu và trả lời chính xác hệ thống câu hỏi mà giáo viên đưa ra. Qua đây, Vận dụng kiến thứcTin học để soạn thảo văn bản, khai thác thông tin trên mạng để mở rộng củng cố cho học sinh hiểu thêm nguồn gốc và có ý thức bảo vệ di sản văn hóa dân tộc. Chỉ với 5 câu hỏi với trong một thời gian ngắn mà các em đã hệ thống lại toàn bộ kiến thức đã học rất hiệu quả.
Mức độ phù hợp với đối tượng học sinh và nhà trường:
Về phía học sinh: Biện pháp tôi đưa ra rất phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh trong nhà trường, phù hợp với lứa tuổi ham tìm tòi khám phá, thích cái mới mẻ, không đơn thuần lí thuyết sách vở.
Về phía nhà trường, khi cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học tương đối đầy đủ, có thể đáp ứng tốt những gì mà tôi muốn thể hiện trong biện pháp này.
Việc áp dụng đề tài này tôi thấy đã tạo được sự chú ý, tạo hứng thú cho học sinh tìm tòi, khám phá tri thức. Không những với hướng khai thác trên học sinh có thể giải quyết tốt các tình huống liên quan mà nó còn giúp ích cho học sinh biết cách định hướng, khai thác một bài nội dung bất kì nào đó.
Sự phù hợp với yêu cầu đổi mới PPDH, KTĐG
Sử dụng phương pháp này, sẽ tạo thói quen tích cực chủ động cho học sinh, tránh tình trạng thụ động trong học tập của học sinh.
Giúp học sinh làm chủ kiến thức phổ thông, biết vận dụng hiệu quả kiến thức, kĩ năng đã học vào đời sống và tự học suốt đời, có định hướng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp, biết xây dựng và phát triển hài hòa các mối quan hệ xã hội, có cá
tính, nhân cách và đời sống tâm hồn phong phú, nhờ đó có được cuộc sống có ý nghĩa và đóng góp tích cực vào sự phát triển của đất nước và nhân loại.
Mục tiêu đánh giá kết quả giáo dục là cung cấp thông tin chính xác, kịp thời, có giá trị về mức độ đáp ứng yêu cầu cần đạt của chương trình và sự tiến bộ của học sinh để hướng dẫn hoạt động học tập, điều chỉnh các hoạt động dạy học, quản lí và phát triển chương trình, bảo đảm sự tiến bộ của từng học sinh và nâng cao chất lượng giáo dục. Thông qua đây, bản thân tôi nhận thấy biện pháp tôi đưa ra đáp ứng đúng yêu cầu đổi mới PPDH và KTĐG.
Giúp giáo viên dễ đánh giá năng lực học sinh trong quá trình học tập, hạn chế được việc đánh giá bằng con điểm và đánh giá chung chung.
Khả năng vận dụng, mở rộng của biện pháp
Biện pháp này dễ áp dụng với mọi đối tượng học sinh. Dễ tạo hứng thú học tập cho học sinh
Đối với học sinh khá giỏi hơn phát triển năng lực tư duy lô gic, phát hiện, có thể tự khám phá kiến thức, tự học và tự bày lại cho người khác
Biện pháp định hướng, khai thác, phát triển bộ môn Âm nhạc đã và đang được sử dụng nhiều bởi tính ứng dụng của nó tạo được sự sáng tạo, hứng thú tò mò, thích khám phá của học sinh, giúp học sinh yêu thích học môn Âm nhạc hơn.