Sáng kiến kinh nghiệm Một số phương pháp giúp học sinh lớp 4 học tốt bộ môn Âm nhạc

 Thật sự chú ý trong việc chuẩn bị đồ dùng dạy học hấp dẫn, thu hút sự chú ý và gây dựng hứng thú được học nhạc của học sinh. Thường xuyên áp dụng các phương pháp đổi mới và sử dụng phương pháp trong giờ dạy sao cho hợp lý đối với từng kiểu bài để học sinh không bị nhàm chán trong tiết học. 
 Cần chú trong rèn luyện và không ngừng nâng cao nghiệp vụ chuyên môn. 
 Giảng dạy bài giảng điện tử để giới thiệu sinh động hơn cho bài hát.
 b.)Giải pháp thực hiện. 
 Đặc trưng của phương pháp dạy hát ở tiểu học là trên cơ sở thông hiểu nội dụng nghệ thuật của bài hát, đây là công việc trọng tâm của bài học. Ngoài các phương pháp dạy hát truyền khẩu, móc xích đó là các thầy cô hát mẫu trò hát theo thì tôi còn đưa ra một số giải pháp mới sau: 
Giải pháp sử dụng nhạc cụ (Đàn organ).
 Đây là yêu cầu tối thiểu của một tiết dạy hát đòi hỏi giáo viên chuyên nhạc phải biết đánh đàn và sử dụng đàn thành thạo. Nhạc cụ dùng trong tiết học đạt hiệu quả nhất vì nó là phương tiện để thu hút sự hứng thú học nhạc của học sinh, đồng thời còn phải sử dụng cả trong khi dạy hát và dạy Tập đọc nhạc. 
 Vào đầu tiết dạy hát giáo viên có thể hát và biểu diễn theo đàn có âm nhạc điệu kèm theo giúp cho bài hát thêm sinh động, thu hút sự chú ý của học sinh muốn được học hát bài đó (với yêu cầu giai điệu ở nhà giáo viên phải ghi trước vào đàn) vào dạy bài hát. Ngoài giáo viên hát mẫu ra có thể học sinh nghe giai điệu bài hát (giúp giáo viên đỡ phải hát mẫu nhiều đồng thời làm cho tai nghe của học sinh phát triển thêm). Dạy từng câu hát,giáo viên đàn giai điệu từng câu hát học sinh lắng nghe, nhẩm lời ca theo giai điệu,nghe bắt nhịp và hát hòa theo tiếng đàn.
 * Trong bài “Trên ngựa ta phi nhanh” đây là câu hát khó đòi hỏi giáo viên phải có phương pháp dạy nhanh và đúng. Vậy giáo viên đàn giai điệu trên đàn nhiều lần và cho học sinh đọc theo nốt nhạc sau theo đàn : 
 Cứ sửa sai như vậy thì học sinh chắc chắn hát sẽ đúng và chuẩn xác. Cách sửa sai trên bảng, bảng phụ có thể sử dụng tất cả những bài hát trong tiểu học. Sửa sai về cao độ, trường độ, dấu luyến đều có thể dạy được, giáo viên sẽ lĩnh hội kiến thức nhanh hơn, tạo tiền đề cho sự phát triển âm nhạc của các em sau này. 
 Giải pháp sử dụng bản đồ. 
	 Phương pháp này áp dụng khi dạy hát những bài dân ca mà còn áp dụng cho những bài hát nước ngoài, đây không những sử dụng cho chương trình dạy hát lớp 4 mà còn sử dụng đối với tất cả các lớp có bài hát về thể loại dân ca hay nhạc nước ngoài. Phương pháp sử dụng bản đồ giáo viên có thể sử dụng ở phần giới thiệu bài hát giúp cho học sinh hiểu sâu hơn về xuất xứ bài hát, nó là dân ca của vùng nào, nước nào,vùng dân ca đó , đất nước đó ở vị trí nào trên bản đồ. Trên cơ sở đó các em không được đi thăm quan nhưng cũng có thể hiểu biết sơ lược về vị trí của dân tộc đó. Trong phần giới thiệu bài, giáo viên treo bản đồ giới thiệu về các dân tộc có liên quan đến bài, sau đó gọi 1 – 2 học sinh lên chỉ để nhận biết. Mỗi dân tộc có một nền văn hoá riêng, các vùng dân ca nằm khắp đất nước nhưng mỗi một bài dân ca có những nét đẹp hay riêng, việc sử dụng bản đồ nhằm thu hút sự chú ý tò mò ham hiểu biết của học sinh. Không những thế nó còn tạo cho giờ dạy thêm phong phú và sử dụng đồ dùng đạt hiệu quả. 
	Ví dụ: Dạy bài 12 học bài hát “Cò lả” dân ca đồng bằng Bắc Bộ. 
	 Trong phần xuất xứ bài hát, giáo viên treo bản đồ và giải thích qua về các dân tộc. 
Hỏi: Thế nào là thể loại dân ca?
Gọi 2 học sinh lên bảng chỉ vùng Bắc Bộ.
Hỏi: Dân ca có tác giả hay không? 
Vì sao?
Trả lời: Dân ca là sự lưu giữ các bài hát từ đời này qua đời khác bằng cách “truyền miệng” xác định vị trí của vùng Bắc Bộ chỉ trên bản đồ.
Trả lời: Dân ca có tác giả, do nhiều người dân lao động sáng tác. 
	
 Giải pháp luyện thanh (luyện giọng). 
	 Luyện thanh ở đầu tiết học hát có tác dụng khởi động, làm mềm mại cơ quan cảm âm và phát âm của trẻ. Học sinh sẽ nhạy cảm với việc nghe đúng, hát đúng cao độ, phát âm và nhả chữ. Luyện thanh đơn giản chỉ tiến hành 2 – 3 phút với một thang 5 âm hoặc một vài quãng giai điệu đặc trưng của bài hát, sử dụng vài nguyên âm đáng chú ý của bài. 
	Ví dụ: Trước khi vào học hát giáo viên cho học sinh khởi động giọng qua 2 mẫu luyện thanh đơn giản dưới đây:
 Giáo viên đánh đàn cho học sinh luyện thanh, mẫu một giáo viên đánh ở giọng C dur (trưởng) sau đó lên giọng D (dur) trưởng: R- M- F- M- R ,cứ thế khi thấy học sinh đọc cao độ vừa phải giáo viên lại đánh thấp giọng xuống. Mẫu luyện thanh 2 thực hiện tương tực, nếu tiết học hát nào cũng được luyện giọng như vậy thì học sinh hát sẽ không bị mệt, thoáng giọng trong sáng hơn, giáo viên cần nhắc học sinh không được gào thét, không được hát to quá và phát ra âm lượng lớn. Các em chỉ nên hát với âm lượng từ nhỏ, hơi nhỏ tới mạnh vừa (từ p, mp tới mf) vì đặc điểm cơ thể trẻ nói riêng là cơ quan phát âm còn rất non nớt, các em rất chóng mệt. Trong khi hát giáo viên nên cho học sinh nghỉ, hát luân phiên , làm được như vậy giáo viên sẽ bảo vệ được sức khoẻ và giọng hát cho trẻ. 
	 Phương pháp luyện thanh giúp học sinh cả về đọc và nghe nhạc, phát triển âm vang, tròn ấm. Nếu làm được như vậy ở tất cả các tiết học thì sẽ phát triển giọng hát của học sinh sau này. 
 Giải pháp uốn nắn những sai sót. 
 Trong quá trình học hát, học sinh tập hát có sai sót là điều thường thấy, nhất là trẻ ít tham gia ca hát, hát bài khó cũng làm các em bối rối. Bởi vậy thầy giáo không nên nôn nóng, hoang mang, sửa chữa có nhiều thủ pháp những quy tụ ở chỗ không làm cho người hát luống cuống và mặc cảm, cần nâng đỡ các em vui vẻ để vượt qua khó khăn, nhất là đối với những học sinh yếu. 
 Sửa hát sai là việc giáo viên cần phải sửa ngay cho các em, giáo viên cần tập năng lực phát hiện, sau đó có thể kết hợp việc hát mẫu cho rõ ràng hơn với sự hỗ trợ của các hình dấu trên bảng gợi ra cảm giác âm thanh cho các em. 
 Ví dụ: Thấp xuống, trầm xuống: Hình mũi tên xuống  
	 Cao hơn: Hình mũi tên lên Ÿ
	 Luyến một nét cong lên hoặc cong xuống È; Ç
	 Dài hơn nữa (ngân) một nét ngang: ¾
 Cũng có thể dùng bàn tay để ra dấu “chú ý”, “cao lên”, “trầm một chút”, “ngân dài”, “luyến”, “ngắt”. 
 Bên cạnh đó ta còn sửa cho học sinh tập lấy hơi và dùng hơi hợp lý, lấy hơn trong khi hát học sinh thường thở hổn hển, mệt mỏi, lấy hơi là hít hơi qua mũi, miệng, trữ ở phổi rồi đưa dần qua thanh quản để hát hết một chặng hơi (câu hoặc phân câu). Khi đó điều kiện thời gian lại lấy hơi tiếp, hát tiếp. 
Lấy hơi qua mũi, nhưng thực tế nhiều khi phải lấy hơi qua cả miệng mới đủ thời gian cho phép. Lấy hơi nhẹ là cố gắng để ít phát ra tiếng gió. Khi lấy hơi không so vai ưỡn ngực, ngồi hát thoải mái không gò ép lấy hơi nhanh là lấy hơi trong thời gian cho phép (phần nhiều rất ngắn ngủi: một dấu lặng ngắn hoặc thời gian ăn bớt của nốt nhạc đã hát) không được lỡ nhịp của chặng hát sau. Trong khi dạy hát cần có dấu lấy hơi ghi trên lời ca và ra hiệu cho học sinh lấy hơi thống nhất theo phương án hợp lý đã định. 
 Về phía phát âm thì với học sinh ta hiện nay phát âm vẫn còn sai nhiều . Trong khi hát học sinh vẫn còn sai, ngọng vần, ngọng phụ âm, tiếng hát lè nhè hay bị gắt giọng. Do vậy đòi hỏi ở giáo viên phải sửa sai cho học sinh về cách phát âm trong khi hát. Nhưng điều trước tiên là người thầy phải phát âm chuẩn mới uốn nắn và sửa sai cho các em được. 
Giải pháp dạy hát hoà hợp trong tập thể. 
 Trong giờ học hát chúng ta vẫn thấy nhiều học sinh hát chưa được đều, người hát to, người hát nhỏ, hát sớm, hát chậm. Ở học sinh tiểu học không thể tránh khỏi tình trạng như vậy song ở trường tiểu học hình thức hát là hát tập thể (đồng ca, tốp ca, hợp xướng, hát tập thể trong lớp và sân trường) vẫn còn phổ biến. Giáo viên cần phải phân tích và giáo dục học sinh biết biểu hiện tính thống nhất và sức mạnh của tập thể trong tiếng hát chung, đó là tiếng hát hoà hợp là hát đều về nhịp điệu, về âm lượng (tức là không có tiếng hát e dè, lí nhí, không có tiếng hát trội giọng, gào thét). Các giọng hát đều ấm áp, trong sáng, góp giọng của từng người trong tiếng hát chung. Dạy được điều này giáo viên cần thường xuyên khích lệ những em rụt rè, chưa quen hoạt động tập thể, đồng thời sự tập luyện thường xuyên chắc chắn sẽ tạo được những ý thức và kĩ năng hát hoà hợp trong tập thể. Nếu thực hiện được như vậy sẽ làm cho chất lượng tiếng hát ngày một nâng lên, giọng hát của các em được hoà đồng, tạo một sức mạnh phát ra âm thanh đều, hay hơn, lại bảo vệ được sức khoẻ và giọng hát cho học sinh. 
Giải pháp tổ chức trò chơi qua âm hình tiết tấu. 
 Trong tiết tấu bao gồm 2 hoặc 3 phân môn là: học hát tập đọc hoặc ôn hát – chép nhạc. Do vậy không nên cho học sinh đọc nhạc lâu quá sẽ làm cho các em chán nản, tiếp thu kiến thức khó hiểu bài học đạt kết quả thấp. Qua tình hình thực tế dự giờ và nghiên cứu phần tập đọc nhạc tôi sáng kiến ra phương pháp tổ chức trò chơi trong phần tập đọc nhạc nhằm mục đích “học mà chơi, chơi mà học” giúp học sinh thay đổi không khí học, yêu thích được chơi trò chơi nhưng đó chính là phương pháp học đạt hiệu quả nhất. Trò chơi được tiến hành sau khi tập đọc xong âm hình tiết tấu, muốn cho học sinh không nhàm chán và lại nhớ lại được giai điệu của hình tiết tấu thì giáo viên chuẩn bị bảng phụ chép sẵn tên của trò chơi là: “Bắt chước tiếng động vật qua hình tiết tấu”. 
 Ví dụ: Bài tập tiết tấu: 
	 Đọc hình tiết tấu sau bằng tiếng trống
	Vỗ tay
	 Rinh tùng tùng tùng rinh rinh tùng tùng tùng
Tiếng ếch: ép ộp ộp ộp ếch ếch ộp ộp ộp
Tiếng mèo: Meo meo meo meo meo meo meo meo meo
 Giáo viên làm mẫu cho học sinh nghe có vỗ tay theo. Cứ tiến hành như vậy cho đến khi học sinh làm thành thạo trong âm hình tiết tấu thì sẽ cho đọc lại tiếng trống. Vậy phương pháp tổ chức trò chơi nhưng chính lại là học, thực hiện trò chơi qua hình tiết tấu không chỉ áp dụng ở lớp 5 mà có thể áp dụng được tất cả các khối lớp có âm hình tiết tấu, làm được như vậy giờ học vừa sôi nổi lại đạt kết quả cao. 
	 Song không nên lạm dụng trò chơi quá mà không để ý đến nội dung bài học. Bố trí tổ chức trò chơi trong thời gian vừa phải, không nên làm cho học sinh chơi nhiều sẽ bị nhàm chán, bài học sẽ kém hiệu quả, ở trò chơi này giáo viên tránh cho học sinh bắt trước những tiếng động vật không hay hoặc không có ích sẽ mang lại tính giáo dục học sinh qua bài dạy. 
Giải pháp luyện thang âm. 
	 Đây cũng là phương pháp khởi động giọng trước khi vào phần tập đọc nhạc, giúp học sinh nắm chắc được cao độ, cảm thụ được tai nghe nhạc. Độ cao thì giáo viên phải đánh trên đàn để phù hợp giọng với học sinh. Mẫu luyện thang âm gồm có 2 loại: 	 
 - Đọc các thang âm chính: ĐRMSLĐ( Đồ rê mi son la đố)
	 - Đọc âm ổn định: ĐMSĐ(Đồ mi son đố)
 Hoặc luyện các giọng có liên quan đến bài tập đọc nhạc ở lớp 4 chỉ có 8 bài Tập đọc nhạc hầu hết các bài tập đọc nhạc đều soạn theo trích đoạn của những bài hát có lời ca. Luyện thang âm trước khi tập đọc nhạc là yếu tố quyết định toàn bộ bài dạy, bài học. Để học sinh chuyển từ học hát sang đọc nhạc đỡ bị bỡ ngỡ, đây là giai đoạn quan trọng để bài dạy được phong phú và học hát, nhạc đạt hiệu quả cao. Dưới đây là 2 mẫu luyện thang âm (khởi động giọng) mà giáo viên và học sinh thực hiện trước khi đọc nhạc. 	 
 Đọc thang âm chính:
 Đọc âm ổn định: 
	 Trên cơ sở luyện thang âm trước khi đọc nhạc sẽ tạo cho học sinh thói quen đọc nhạc ở nhà và ở lớp tạo tiền đề cho việc đọc nhạc ghép lời ca. Khi học sinh đọc tốt, nắm bắt chắc giai điệu thì các em có thể ghép lời ca và hát được chuẩn xác. Từ việc đọc thang âm sẽ tiến hành việc tập đọc nhạc được thuận lợi và phát huy được khả năng học nhạc của các em, kể cả các em học kém cũng dựa vào phương pháp này để tập đọc nhạc thành thạo. 
Giải pháp Tập đọc nhạc. 
	 Với phần này các em sử dụng kĩ năng hiểu là chủ yếu, kĩ năng này giúp các em biết ghi các kí hiệu trong âm nhạc và hiểu được các kí hiệu đó. Các em rất dễ nhầm lẫn giữa các kí hiệu âm nhạc có khái niệm cấu tạo gần giống nhau, vậy giáo viên cần hướng dẫn cách ghi tỉ mỉ từng nốt nhạc và vị trí các nốt trên khuông. Đầu tiên tôi hình thành cho học sinh những kĩ năng đơn giản nhất về khuông nhạc trước khi đưa nốt lên khuông nhạc. 
	 Khái niệm về khuông nhạc: khuông nhạc có 5 dòng kẻ và 4 khe nhạc và khoá son (khoá son là lối viết cổ của chữ G Hy Lạp) 
 Giới thiệu về khuông nhạc (cho học sinh nhớ lại):
 Giáo viên hỏi?
 Nốt Đồ nằm ở dòng kẻ nào? 
 Nốt Mi nằm ở dòng kẻ thứ mấy?
 Nốt Son nằm ở dòng kẻ thứ mấy?
 Nốt Rê, Pha, La, Đố nằm ở khe nào?
Học sinh trả lời.
- Dưới dòng kẻ thứ nhất
- Giữa dòng kẻ thứ nhất
- Giữa dòng kẻ thứ hai 
- Khe phụ, khe 1, khe 2, khe 3. 
	 Việc trước tiên giáo viên phải cho học sinh nhớ lại dấu lặng đơn và dấu lặng đen.
	 Hướng dẫn các em biết được các hình nốt: hình nốt móc đơn, hình nốt đen, hình nốt đen có chấm dôi, hình nốt trắng. 
	 Khâu cuối cùng là gợi ý cho các em nhớ lại tất cả vị trí các nốt nhạc liên quan đến bài nhạc trên. 
	 Nắm chắc được các yếu tố như vậy học sinh có thể tự mình chép nhạc theo ý hiểu chứ không phải bắt trước theo thầy. Đây là phương pháp tập chép nhạc đơn giản nhất đòi hỏi học sinh phải suy nghĩ để thực hiện chép một đoạn nhạc đúng và đẹp. 
	 Tóm lại với phần tập đọc và phần ghi chép nhạc thì giáo viên cần phải phối hợp các phân môn sao cho hợp lý, đề ra phương pháp giảng dạy thích hợp với mỗi phân môn nên sử dụng các kĩ năng như đọc hiểu, ghi hiểu, nghe hiểu. Như vậy giờ học nhạc và ghi chép nhạc sẽ đạt hiệu quả cao. 
CHƯƠNG IV:
KẾT LUẬN
 3. Kết quả đạt được và phạm vi áp dụng ,vận dụng vào thực tiễn.
 - Những mặt đạt được và hiệu quả mang lại cho thời gian tới.
 Xuất phát từ thực trạng khả năng nhận thức tiếp thu những kiến thức đặc thù của bộ môn âm nhạc, tôi đã lựa chọn và đưa vào thực tế những phương pháp giảng dạy của mình và trên cơ sở bám sát chương trình hướng dẫn của Bộ giáo dục - Đào tạo và tôi đã thu được những kết quả đáng kể. Qua quan sát thực tế này tôi đã nhận thấy các em yêu thích bộ môn hơn, hào hứng học tập hơn . Đặc biệt hơn là kết quả học tập cũng như chất lượng của công tác phong trào văn hoá văn nghệ đã nâng lên rõ rệt, các em mạnh dạn hơn,tự tin hơn trong việc tham gia các hoạt động văn nghệ của trường cũng như phong trào văn hoá văn nghệ của huyện nhà.
 Trong thời gian tới tôi sẽ vận dụng các phương pháp nêu trên để hướng dẫn cho các em học tập bộ môn âm nhạc này đạt hiệu quả cao hơn.
Tôi xin chân thành cảm ơn! 
XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG CƠ QUAN ĐƠN VỊ
Trà Xinh; ngày 20 tháng 10 năm 2018
Tôi xin cam đoan đây là sáng kiến kinh nghiệm của bản thân thực hiện,không sao chép nội dung của người khác.Nếu vi phạm tôi xin chịu xử lý theo quy định
Người viết
Ngô Hoàng Sang

TÀI LIỆU THAM KHẢO:
A.Một số vấn đề đổi mới phương pháp dạy học môn Âm nhạc ở trường tiểu học.	 - NXB Giáo Dục
B.Phương pháp dạy âm nhạc.	- NXB Giáo dục
C. Sách giáo khoa âm nhạc lớp 1,2,3,4,5.	- NXB Giáo dục
D. Sách nghệ thuật (Giáo viên) lớp 1,2,3.	- NXB Giáo dục
E. Sách giáo viên âm nhạc lớp 4,5. 	- NXB Giáo dục
F. Thiết kế Giáo án âm nhạc lớp 4,5.	- NXB Trẻ
NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG KHOA HỌC
TRƯỜNG TIỂU HỌC TRÀ XINH
NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG KHOA HỌC
PHÒNG GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO HUYỆN TÂY TRÀ