Sáng kiến kinh nghiệm Một số phương pháp rèn luyện kỹ năng ca hát cho học sinh THCS

n luyện:
- Tư thế hát
- Tổ chức âm thanh
- Hơi thở
- Hát chính xác
- Hát đồng đều
- Hát rõ lời
3. Thời gian nghiên cứu:
Tôi thực hiện trong năm học 2019 đến tháng 5 năm 2020 nhằm tìm ra những giải pháp mới, hiệu quả. Đó cũng là những kinh nghiệm và những tìm tòi của bản thân tôi sau mỗi năm giảng dạy.
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu: 
Rèn luyện các kỹ năng hát cho học sinh THCS. 
- Phương pháp quan sát
- Phương pháp điều tra
- Phương pháp đàm thoại
- Phương pháp phân tích tổng hợp
PHẦN II:NỘI DUNG
CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN
1. Cơ sở lý luận
Môn học nào cũng có khả năng gây hứng thú cho học sinh, được học hát bản thân nó cũng là nguồn cảm hứng cho nhiều người. Khi các em hát chính xác nhạc, hát rõ lời ca, hơi thở tốt... không chỉ nâng cao hiệu quả trong việc học hát mà còn làm cho các em vui tươi, phấn khởi và thoải mái về tinh thần. Nhiều nhà nghiên cứu trong lĩnh vực giáo dục đã khẳng định vị trí, vai trò của âm nhạc trong đời sống xã hội. Học hát ngoài khả năng đem đến nguồn vui, sự sảng khoái cho con người trong cuộc sống. Học hát còn có tác dụng thức tỉnh tình cảm của họ qua những cung bậc hết sức tinh tế. chính vì vậy mà việc học hát làm sao cho hát chính xác, hơi thở đều đặn, hát rõ lời...góp phần quan trọng trong dạy học âm nhạc.
2. Cơ sở thực tiễn
 Cùng với sự phát triển đến chóng mặt của khoa học kỹ thuật, của công nghệ thông tin âm nhạc vốn đã là món ăn tinh thần không thể thiếu của tất cả mọi người, không phân biệt già trẻ, gái trai, không phân biệt giai cấp.v.v thì giờ đây nó lại càng cần thiết bởi nó tạo nên sự cân bằng trong thế giới nội tâm sâu sắc, trong tâm hồn mỗi người. Thật vậy, Âm nhạc là món ăn tinh thần không thể thiếu đối với mỗi chúng ta. Âm nhạc đối với thiếu nhi càng trở nên quan trọng, bằng những nét nhạc vui tươi kết hợp với lời ca trong sáng giàu hình ảnh, giàu tính giáo dục, cùng với các kỹ năng hát tốt sẽ giúp các em biết lĩnh hội, cảm thụ và yêu mến môn Âm nhạc nhiều hơn. Làm thế nào để khơi dậy trong các em những cảm xúc còn tiềm ẩn để các em yêu thích học hát và thích hát các bài hát trong chương trình? Để làm được như vậy thì người giáo viên âm nhạc phải là người đầu tiên hướng dẫn các kỹ năng hát cho các em, khi các em có kiến thức thanh nhạc sơ giản các em sẽ yêu thích môn Âm nhạc và yêu ca hát.
CHƯƠNG II
THỰC TRẠNG VỀ KHẢ NĂNG CA HÁT CỦA HỌC SINH THCS
Trước khi thực hiện đề tài tôi thấy các em còn chưa thực sự chú trọng nhiều đến việc có kỹ năng hát, hát theo kiểu không biết lấy hơi đúng chỗ, chưa biết hát liền giọng, hát nẩy... còn né tránh khi giáo viên gọi kiểm tra. Chính vì vậy mà khả năng hát còn hạn chế 
Xếp loại
Số lượng
Hát ở mức độ: Giỏi
Hát ở mức độ: Khá
Hát ở mức độ: TB
Khối
lớp
T.số HS
S.lượng
%
S.lượng
%
S.lượng
%
6
198
53
26.8
60
30,2
85
43
7
116
33
28,5
40
34,5
43
37
8
97
31
32
37
38,1
29
29,9
9
71
20
28,2
34
47,9
17
23,9
Tổng
482
137
28,4
171
35,5
174
36,1

Theo bảng thống kê trên ta thấy số lượng học sinh trung bình và khá còn nhiều, học sinh giỏi còn ít. Để giúp các em hát đúng hát hay thì người giáo viên âm nhạc phải là người đầu tiên hướng dẫn dạy bảo các em, tìm ra giải pháp để khắc phục hiện tượng trên.
CHƯƠNG III: MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP RÈN LUYỆN KỸ NĂNG CA HÁT CHO HỌC SINH THCS
1. Tư thế hát
 Tôi luôn nhắc nhở học sinh tư thế hát tốt nhất, đúng nhất, đẹp nhất là đứng thẳng hoặc ngồi thẳng và hơi thở của các tư thế đó là tốt hơn cả. Luyện tập tư thế hát còn giúp cho bản thân có vóc dáng đẹp, uyển chuyển tao nhã.
 Khi ngồi tập hát, học sinh ngồi thẳng lưng, tay đặt lên mặt bàn. Đầu giữ ngay ngắn, không căng cứng, không vẹo cổ, miệng cần phải mở tròn, không mở quá to. 
 Sau khi thuộc lòng bài hát tôi thường yêu cầu các em học sinh nên đứng dậy hát khi đó hơi thở sâu hơn, âm thanh cũng vang lên tốt hơn rõ rệt. Khi đứng hát, cần giữ đầu cho thẳng, tay buông xuôi theo người một cách tự nhiên.
 Thường thì mọi người hay hát vì cảm xúc, vui thì hát, đôi khi buồn cũng hát. Hát vì sở thích, đơn giản vậy thôi. Trong giờ học hát, thanh quản phải làm việc rất nhiều, các em phải biết kiểm soát hơi thở của mình để đủ hơi hát một câu hát dài, biết thể hiện cảm xúc của mình trong mỗi bài hát khác nhau. Việc luyện tập hơi thở thường phải đi đôi với việc luyện thanh, nghĩa là tập hơi thở với âm thanh, có như vậy ta mới dễ kiểm tra được hoạt động của hơi thở qua chất lượng của âm thanh phát ra. “Hơi thở đúng, âm thanh đẹp”, đó là câu châm ngôn của người ca hát. Hơi thở đúng sẽ giúp đặt vị trí âm thanh đúng, làm cho tiếng vang đẹp.
 Để các em làm tốt điều đó thì tư thế hát là phần rất quan trọng và không thể thiếu trong mỗi giờ học hát.
 Dưới đây là một số hình ảnh để biết tư thế nào là đúng, tư thế nào là sai
2. Tổ chức âm thanh
Học sinh trung học cơ sở phải hát chủ yếu bằng giọng tự nhiên, âm thanh sáng, trong và nhẹ nhàng, không gào thét căng thẳng.
 Âm thanh phát ra đúng có nghĩa là việc tổ chức các cơ quan phát thanh hoạt động phối hợp chính xác, nhịp nhàng
 Luyện tập thường xuyên, có hệ thống, học sinh sẽ dần dần biết điều khiển cơ quan phát thanh một cách khéo léo hơn, hướng âm thanh về phía trước. Để học sinh biết ngân dài, tôi cho các em luyện các bài tập kéo dài âm thanh, ngắt tiết nhạc, ngắt câu ngay từ đàu cấp học.
 Dưới đây là một số ví dụ bài tập luyện kéo dài âm thanh
Ví dụ 1
Ví dụ 2
Ví dụ 3
 3. Hơi thở 
 Cách thở đúng trong ca hát là biết hít vào một lượng hơi vừa đủ để hát hết một câu nhạc ( hoặc một tiết nhạc) và hát một cách nhẹ nhàng. Hơi thở tốt nhất là được củng cố ngay trong lúc hát. Giáo viên phải theo dõi, điều khiển, chỉ huy khéo léo để học sinh dễ dàng lấy hơi vào đầu các câu nhạc ( hoặc tiết nhạc) chứ không lấy hơi vào giữa các từ
 Khi hít hơi vào, không nên tham nhiều hơi, sẽ bị căng cứng, lên gân, không điều tiết được hơi. Nhắc học sinh lấy hơi bằng mũi, không hít bằng miệng. Lấy hơi bằng miệng, yết hầu chóng bị khô, gây rát và viêm họng, gây khản cổ và ho.
Cách hít vào và thở ra
 Ở các bài hát trữ tình có nhịp độ vừa phải, chậm, cho các em lấy hơi chậm, kín, hít bằng mũi. Tôi thường cho các em đánh dấu những chỗ lấy hơi trong bài hát để các em giữ được hơi thở tốt và hát chính xác, cho học sinh thực hiện đúng là rất quan trọng. Chỉ lấy hơi những chỗ hợp lí, mới có thể hát những âm ngân dài ở cuối câu nhạc.
 Để học sinh biết lấy hơi (khống chế hơi) hát những câu nhạc (tiết nhạc) dài, phải tiến hành khéo léo, dần dần từ chỗ hát được những câu ngắn.
 Có rất nhiều bài hát trong chương trình thuộc thể loại khác nhau. Một số bài hát dân ca mềm mại như: Bài Đi cấy lớp 6, Hò ba lí lớp 8...Một số bài hát có tính chất vui tươi như: Bài Hô - la - hê, Hô - la - hô lớp 6, Nổi trống lên các bạn ơi!, Lý dĩa bánh bò lớp 8... Nói cách khác, giáo viên phải tập cho học sinh sử dụng hơi thở một cách linh hoạt cho phù hợp với từng thể loại bài hát.
 - Đẩy mạnh hơi thở đều đặn khi thể hiện các bài hành khúc: Như Hành khúc tới tường lớp 6
 - Lấy hơi nhẹ nhàng, yên tĩnh và đẩy hơi ra chậm, từ từ khi hát các bài hát mềm mại: Như Lý cây đa lớp 7 
- Ngắt hơi gọn, bật hơi khi hát các âm nảy ở các bài hát nhanh, vui, hoạt có nội dung hài hước, dí dỏm: Như Lý dĩa bánh bò lớp 8
 4. Hát chính xác
Hát chính xác là sự nhắc lại đúng âm điệu và nhịp điệu bài hát
Hát chính xác phụ thuộc vào mức độ phát triển tai nhạc và khả năng của các cơ quan phát thanh. Nếu học sinh chú ý, phân biệt rõ được độ cao, thấp, to, nhỏ, nhanh chậm của âm thanh, ghi nhớ được giai điệu, âm hình tiết tấu thì sẽ dễ dàng hát được chính xác. Nếu học sinh phải hát cao hơn, hoặc thấp hơn khả năng giọng của mình, thì sẽ ảnh hưởng ngay đến khả năng hát chính xác. Để phát triển ở học sinh kĩ năng hát chính xác, cần phải lựa chọn giọng của bài hát phù hợp với âm vực giọng, hơi thở, vừa sức với các em
Tôi thường áp dụng một số biện pháp hỗ trợ học sinh hát chính xác:
- Tôi thường hát mẫu chính xác, diễn cảm bài hát cho học sinh nghe, hoặc tôi cho học sinh nghe giai điệu bài hát qua phần diễn tấu của nhạc cụ.
- Tôi cũng gọi những học sinh có năng khiếu hát tốt trình bày bài hát chính xác cho các bạn trong lớp nghe, hoặc tôi bật cho học sinh nghe trực tiếp qua băng hình.
- Các em được ôn tập có hệ thống các bài đã học 
- Tạo điều kiện cho học sinh hát theo từng nhóm nhỏ, hát đơn. Như vậy, các em sẽ nghe thấy mình hát rõ hơn, biết được mức độ hát của bản thân.
- Có những học sinh hát sai, có thể do tính rụt rè, nhút nhát. Tôi cũng đã động viên những học sinh này giúp các em tự tin hơn.
- Có những học sinh hát sai do thiếu chú ý, chỉ nghe đại khái hoặc nôn nóng, hấp tấp. Đối với những em này, tôi thường yêu cầu các em tập trung chú ý( thậm trí nhắm mắt lại) lắng ghe cô giáo hát hoặc đàn lại vài lần, không hát theo, chỉ lắng ghe để ghi nhớ và nhắc lại được chính xác.
Ngoài những em có dị tật bẩm sinh như: Cấu tạo cơ quan phát thanh không hoàn thiện (hở thanh đới, viêm thanh quản) thính lực yếu... Tất cả mọi trẻ đều có khả năng hát chính xác, nếu được tiếp xúc thường xuyên với âm nhạc, được luyện tập có phương pháp và chế độ phù hợp.
Hát chính xác còn phụ thuộc vào môi trường quanh học sinh. Nếu như ở giai đình bố mẹ, anh chị cũng chơi đàn, hát, nghe đài, xem ti vi thì các em cũng hình thành thói quen ưa thích ca hát, hát theo và khả năng về âm nhạc cũng phát triển theo.
5. Hát đồng đều
Khi hát tập thể, các em phải biết hát hòa giọng mình trong giọng chung của cả lớp. Để dạy học sinh có kỹ năng hát đồng đều, hòa giọng, tôi sử dụng một số biện pháp sau:
 - Trước khi hát cần quan sát xem học sinh nào chưa chú ý, một vài học sinh cố tình hát to hơn các bạn, thậm trí hát chênh phô, hát sai tiết tấu dẫn đến cả nhóm trở nên lộn xộn của. Tôi cũng đã kịp thời nhắc nhở thậm trí yêu cầu em đó dừng lại nghe các bạn mình hát đã để em đó biết cần phải hát thế nào cho đúng, cho đồng đều
 - Tôi cũng thường đánh đàn dạo đầu rồi đưa tay theo động tác chỉ huy hoặc bắt nhịp để các em cùng hát. Thông thường giáo viên hát lại tiết nhạc đầu tiên, rồi làm động tác dẫn vào.
 Học sinh theo động tác của giáo viên, có thể cùng bắt đầu và kết thúc bài hát một cách chính xác, tăng cường hoặc giảm bớt cường độ âm thanh, thay đổi tiết tấu, nhịp độ.Các động tác chỉ huy là phương tiện để giáo viên giúp học sinh nắm được kỹ năng hát đồng đều, song chủ yếu cần phải dạy học sinh cảm thụ âm nhạc và biết tự hát đúng âm điệu, nhịp nhàng mà không cần đến chỉ huy.
6. Hát rõ lời 
 Hát rõ lời góp phần truyền đạt bài hát một cách diễn cảm, bởi vì lời ca là một bộ phận quan trọng trong nội dung tác phẩm thanh nhạc.
 Những nguyên tắc phát âm lời ca có liên quan chặt chẽ tới sự vận động của 6 thanh điệu (thanh không, sắc, huyền, hỏi, ngã, nặng) trong ngữ âm tiếng Việt
 Cần phải nhắc học sinh hát rõ lời, nhưng vãn phải giữ được độ mềm mại, duyên dáng trong khi hát. Có thể tập theo các cách sau: 
 - Giáo viên đọc lời bài hát một cách diễn cảm, chậm rãi.
 - Ở những bài hát có tốc độ nhanh, có thể cho các em tập đọc lời theo tiết tấu bài hát
 - Có thể để một vài em đọc lời bài hát cho cả lớp nghe
 Tất cả các biện pháp giúp học sinh hát rõ lời, tăng cường độ xúc cảm với bài hát, làm sâu sắc thêm hình tượng âm nhạc chứ không phải là cuộc luyện tập có tính chất hình thứ, khô khan
PHẦN KẾT QUẢ
Sau quá trình nghiên cứu thực hiện đề tài này tôi thấy bộ môn âm nhạc được các em đón nhận nhiều hơn. Đặc biệt các em đã mạnh dạn hơn khi đứng trước đám đông, phong trào ca hát ở trường tôi sôi nổi hẳn lên. Trong các tiết học học sinh chăm chú nghe giảng hơn, tích cực trả lời các câu hỏi, đa số các em không còn e ngại khi hát trước tập thể. Không những phong trào văn hóa văn nghệ trong trường được đẩy mạnh các em nhiệt tình, mạnh dạn hơn khi tham gia các hoạt động mà không khí học tập các bộ môn văn hóa khác cũng sôi nổi không kém. kết quả học tập của bộ môn âm nhạc đã có những biến đổi rõ rệt, đã cao hơn nhiều so với trước khi tôi thực hiện đề tài này. 
Kết quả học tập sau khi thực hiện đề tài rèn kỹ năng hát cho học sinh
Xếp loại
Số lượng
Đạt ở mức độ:Giỏi
Đạt ở mức độ:Khá
Đạt ở mức độ:TB
Khối lớp
T.số HS
S.lượng
%
S.lượng
%
S.lượng
%
6
198
120
60,6
50
25,3
28
14,1
7
116
74
63,8
24
20,7
18
15,5
8
97
65
67
24
24,7
8
8,3
9
71
42
59,2
21
29,6
8
11,3
Tổng
482
301
62,2
119
25,1
62
12,7
Và kết quả xếp loại chung
 Xếp loại
Số lượng
ĐẠT
Chiếm %
CHƯA ĐẠT
Chiếm %
Khối lớp
T.số HS
6
198
198
100
0
0
7
116
116
100
0
0
8
97
97
100
0
0
9
71
71
100
0
0
Tổng
482
482
100
0
0
Qua bảng khảo sát trên cho ta thấy học sinh đã đón nhận và yêu thích bộ môn âm nhạc nói chung và các bài hát các em được học trong chương trình nói riêng.
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
1. Kết luận
Âm nhạc nói chung và bộ môn học hát nói riêng có vai trò rất quan trọng trong việc rèn các kỹ năng hát cho học sinh THCS 
	Các bài hát các em được học trong trường THCS là những giai điệu tuổi thơ hồn nhiên, trong sáng. Đó là cả một thế giới cùng với biết bao cảm xúc, tình yêu thương gia đình, bạn bè, thầy cô với bao ước mơ, hoài bão khát vọng. Trải qua năm tháng những lời ca tiếng hát ấy đã nuôi dưỡng tâm hồn bao thế hệ học trò. Nó trở thành người bạn thân thiết, gắn bó, nâng niu và chắp cánh cho tuổi thơ trong đó việc rèn kỹ năng hát đúng lại góp phần vô cùng quan trọng.
	Đâu chỉ có thế với những giai điệu trong trẻo, âm nhạc còn giúp các em phát triển trí thông minh, óc sáng tạo đem đến nụ cười cho biết bao tâm hồn nhỏ bé, góp phần giáo dục nhận thức thẩm mĩ cho các em. Để các em biết lĩnh hội những các hay, cái đẹp, biết gìn giữ và phát huy những bản sắc văn hóa của dân tộc.
	Qua bộ môn âm nhạc giúp giáo viên tìm kiếm, phát hiện, nuôi dưỡng và giúp đỡ các em học sinh có năng khiếu hát. Những nhân tố ấy sẽ góp phần đem lại lời ca, tiếng hát giúp cuộc sống trở nên tốt đẹp hơn, đưa con người đến gần với nhau hơn. Thúc đẩy hoạt động học tập trong nhà trường ngày thêm sôi nổi và tích cực hơn.
	2. Khuyến nghị
Môn âm nhạc ở trường phổ thông so với các môn học khác là một bộ môn còn rất non trẻ. Hầu hết ở các trường chỉ có duy nhất một giáo viên đảm nhận bộ môn này. Chính vì vậy mà giáo viên nhạc rất ít có cơ hội để dự giờ đồng nghiệp, thiếu sự góp ý, xây dựng tiết dạy về chuyên môn. Nên vào những năm học tiếp theo kính đề nghị Bộ giáo dục, Phòng giáo dục và các cấp lãnh đạo mở các lớp chuyên đề âm nhạc các cấp để giáo viên chúng tôi được giao lưu, cùng nhau trao đổi kinh nghiệm, trau dồi chuyên môn nghiệp vụ để công tác giảng dạy bộ môn được tốt hơn.
Trên đây là một số kinh nghiệm của bản thân về một số phương pháp rèn luyện kỹ năng ca hát cho học sinh THCS thông qua bộ môn âm nhạc mà tôi đã thực hiện thành công ở đơn vị tôi. Giáo viên Âm nhạc trong trường chỉ có mình tôi nên trong quá trình thực hiện đề tài chắc chắn không thể không tránh khỏi những thiếu sót khi thực hiện. Tôi rất mong nhận được sự góp ý, trao đổi kinh nghiệm về chuyên môn, nghiệp vụ của các bạn đồng nghiệp để tôi được hoàn thiện hơn trong việc giáo dục nhận thức thẩm mĩ cho học sinh THCS thông qua bộ môn âm nhạc. 
 Hà Nội, ngày 20 tháng 5 năm 2020
XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình 
 viết, không sao chép nội dung của người khác.