Sáng kiến kinh nghiệm Phương pháp dạy học gây hứng thú và phát triển năng lực âm nhạc cho học sinh lớp 7

 quả, chúng ta không thể nói với học sinh rằng bài hát này giai điệu hay thật, hoặc giai điệu đẹp thật mà thiếu đi việc hát minh hoạ cho các em. Nên để học sinh nắm bắt được giai điệu bài hát hay bản nhạc thì nhất thiết người giáo viên phải hát được bài hát hay bản nhạc đó một cách chuẩn xác và thể hiện được cảm xúc trong đó.
3. Phương pháp phát triển năng lực sáng tạo.
Dạy học phát triển năng lực sáng tạo nhằm phát triển các tiềm năng sáng tạo của học sinh, giúp các em trở thành những cá nhân sáng tạo.
Dạy học phát triển năng lực sáng tạo còn tạo điều kiện để học sinh làm chủ quá trình học tập của bản thân.
Giáo viên khi đặt mục tiêu phát triển năng lực sáng tạo của học sinh trong các mục tiêu dạy học nhất thiết phải xác định được các công cụ, phương pháp sáng tạo và nguyên liệu ngay từ khâu chuẩn bị bài.
Để học sinh thể hiện được sự độc đáo và sáng tạo của mình thông qua hoạt động âm nhạc trong quá trình dạy Ôn bài hát tôi thực hiện cho học sinh vẽ tranh minh họa cho bài hát, hoặc yêu cầu học sinh viết lời mới theo giai điệu bài hát.
Ví dụ 4: Tiết 15: Ôn bài hát: Khúc hát chim sơn ca.
Giáo viên yêu cầu tốp ca lên biểu diễn bài hát. Trong qua trình tốp ca biểu diễn bài hát giáo viên mời một số học sinh lên thể hiện cảm xúc của mình về bài hát qua một bức tranh. Sau khi bài hát kết thúc các em phải hoàn thiện bức tranh và giới thiệu về tác phẩm của mình.
Học sinh đã vẽ tranh và giới thiệu:
(Các bạn thân mến “Khúc hát chim sơn ca” là ca khúc rất gần gũi với tuổi thơ chúng mình. Với ca từ trong sáng nhạc sĩ Đỗ Hòa An đã gửi gắm vào đó bức thông điệp mong muốn trẻ em trên trái đất luôn được cất cao tiếng hát và sống với nhau trong tình thân ái. Giai điệu bài hát này đã động đến trái tim con và con đã truyền tải hết cảm xúc vào bức tranh. Bằng những gam màu tươi sáng với mong muốn: Mái trường Cổ Bi không chỉ là nơi chúng con học tập, rèn luyện mà còn là nơi những chú chim sơn ca bé bỏng chúng con cất cao tiếng hát để mỗi ngày tới trường là một ngày vui, chúng con sẽ càng yêu giờ học nhạc nhiều hơn).
Ví dụ 5: Tiết 20: Ôn bài hát: Đi cắt lúa.
Giáo viên yêu cầu các em đặt lời mới theo giai điệu bài hát với chủ đề về mùa xuân, ngày tết.
Học sinh đã đặt lời mới:
(Mình cùng nhau hát vang mừng xuân ngát hương hoa đào, tết đã sắp về bánh chưng với dưa hành nhiều. Nào mình cùng đi chúc nhau, năm mới ấm no chan hòa, cánh én đã về gió xuân lướt trên mặt hồ).
4. Phương pháp phân loại đối tượng học sinh.
Chương trình đào tạo âm nhạc cho khối THCS mang tính chất đại trà, học sinh có năng khiếu và không có năng khiếu đều phải học nên việc phân loại học sinh là rất cần thiết để giáo viên có những phương pháp dạy học sao cho phù hợp với từng đối tượng cụ thể.
Trong qúa trình giảng dạy tôi đã phân loại học sinh làm 3 mức khác nhau:
- Mức thứ nhất: Học sinh khá có thể nghe và đọc nhạc, khả năng đọc khá. Có ý thức thể hiện sắc thái, tình cảm bài nhạc.
- Mức thứ hai: Học sinh trung bình có thể nghe và đọc nhạc nhưng không chắc chắn, đọc cao độ và trường độ không ổn định, lúc đúng, lúc sai, chưa có ý thức trong việc thể hiện sắc thái tình cảm bài nhạc.
- Mức thứ ba: Học sinh yếu, kém khả năng nghe và đọc kém, nhận biết tên nốt chậm, nghe giáo viên đàn và đọc mẫu vẫn không đọc được, chỉ đọc được khi đọc cùng cả lớp, dựa vào các bạn.
Qua việc phân loại khả năng âm nhạc của học sinh, giáo viên sẽ tìm ra phương pháp dạy phù hợp với từng đối tượng.
Ví dụ 6: Tiết 23: Tập đọc nhạc số 7.
+ Đối với những học sinh khá, giáo viên cần gợi ý cũng như hướng dẫn về phương pháp để các em tự tìm ra cách đọc bài cả những khi không có giáo viên hướng dẫn. Mặt khác, trước khi dạy một bài tập đọc nhạc mới giáo viên có thể yêu cầu học sinh lên giới thiệu về các kí hiệu âm nhạc được sử dụng trong bài, về cao độ, trường độ, Bài tập đọc nhạc được viết ở giọng gì?...Bên cạnh đó giáo viên luôn đặt những học sinh khá vào các tình huống có vấn đề để các em phải suy nghĩ, từ đó sẽ nhớ bài và hiểu bài kỹ hơn.
	Giáo viên có thể hỏi học sinh: Hãy tìm chỗ đảo phách trong bài hoặc hỏi học sinh suy nghĩ cảm nhận gì về lời của bài tập đọc nhạc đó...
Những đoạn tiết tấu, cao độ, trường độ khó trong bài tập đọc nhạc giáo viên chỉ cần đàn mẫu một lần sau đó cho những học sinh đọc khá đọc lại để cho cả lớp cùng nghe. Khi kiểm tra bài cũ, giáo viên sẽ gọi những học sinh đọc khá trước nhằm mục đích kích thích sự cạnh tranh của các học sinh trung bình, yếu.
+ Đối với học sinh trung bình, giáo viên nên gợi ý bài học mang tính chất sâu hơn, kỹ hơn, đi sâu vào bài để học sinh dễ hiểu, dễ bổ sung và hoàn thiện bài. Khi dạy bài tập đọc nhạc mới giáo viên nên đàn mẫu cho những học sinh trung bình nghe kỹ hơn so với học sinh khá.
+ Với những học sinh yếu, kém khả năng đọc cao độ không chuẩn xác thì giáo viên không nên mất thì giờ vào việc vỡ bài hay tự đọc mà giáo viên cho các em đọc bài nhiều lần bằng cách dựa vào những bạn học sinh khá để đọc hoặc dựa vào phần đệm đàn của giáo viên.
Ví dụ 7: Học hát: Mái trường mến yêu.
Trong quá trình giảng dạy tôi phân học sinh làm 3 mức:
- Mức 1: Học sinh Khá, Giỏi khả năng nghe, đọc, cảm thụ âm nhạc tốt, đã thuộc bài hát. Học sinh có ý thức thể hiện sắc thái, tình cảm của bài hát.
- Mức 2: Học sinh trung bình có khả năng nghe nhạc nhưng đôi lúc còn hát sai, chưa có kỹ năng biểu diễn
- Mức 3: Học sinh không có khả năng nghe nhạc, nhận biết chậm, khó sửa sai phải thực hiện nhiều lần mới nắm được kiến thức.
Từ việc phân loại học sinh tôi đưa ra phương pháp dạy học.
Thay vì giáo viên hát mẫu bài hát thì giáo viên có thể mời học sinh Khá, Giỏi lên biểu diễn bài hát từ đó các em thấy có động lực học tập.
Những học sinh kém quá không có khả năng về âm nhạc giáo viên phân công cho những học sinh thực hiện tốt giúp đỡ bạn dưới hình thức đôi bạn cùng tiến.
Quá trình kiểm tra, đánh giá với những học sinh đó tôi thực hiện cho học sinh tập luyện theo nhóm cùng các bạn học khá, khuyến khích động viên để các em không còn cảm giác tự ti, e dè, sợ sệt khi lên biểu diễn.
5. Phương pháp trò chơi.
+ Trò chơi là nguồn khích lệ, tăng cường hứng thú học tập cho học sinh. Đối với hầu hết các trò chơi, sự cạnh tranh giữa những người chơi và đội chơi là một nhân tố làm tăng động cơ học tập mạnh mẽ cho học sinh.
+ Quy trình thực hiện:
Bước 1: Giáo viên giới thiệu tên, mục đích của trò chơi.
Bước 2: Hướng dẫn chơi:
Tổ chức người tham gia trò chơi: Số người tham gia, số đội, quản trò, trọng tài
Các dụng cụ dùng để chơi.
Cách chơi.
Cách xác nhận kết quả và cách tính điểm chơi
Bước 3: Thực hiện trò chơi.
Bước 4: Nhận xét sau cuộc chơi:
Giáo viên hoặc học sinh nhận xét về thái độ tham gia trò chơi
Trọng tài công bố kết quả.
+ Mục đích khi tổ chức trò chơi giúp các em củng cố lại các kiến thức đã học bên cạnh đó trò chơi cũng kích thích khả năng nghe và phản xạ nhanh cho các em, giúp các em học được tính đoàn kết khi tham gia trò chơi trong tập thể.
+ Một số trò chơi tôi đã sử dụng trong giảng dạy bộ môn âm nhạc:
* Trò chơi 1: Viết nốt nhạc theo trí nhớ.
Tiến hành: Giáo viên chia lớp thành 2 nhóm, mỗi nhóm cử ra một người lên thực hiện trò chơi.
Thiết bị: Nốt nhạc nam châm.
Giáo viên yêu cầu 1 học sinh đọc một câu nhạc ngắn của bài tập đọc nhạc mới ở tiết sau (với điều kiện bài đó không có kiến thức mới về nhạc lí, kí hiệu...). Học sinh đọc bài chỉ đọc tên nốt và trường độ, không đọc giai điệu.
Ví dụ: Đô đen, đô trắng, la móc đơn...
2 học sinh của 2 nhóm sẽ gắn nốt nhạc lên bảng có dòng kẻ khuông nhạc. Giáo viên bấm giờ, quy định thời gian.
Khi hết giờ chơi, giáo viên gọi học sinh của 2 nhóm nhận xét chéo nhau, động viên, khuyến khích các em đã tham gia chơi.
* Trò chơi 2: Nghe tiết tấu đoán câu hát.
Với trò chơi này, học sinh phải dùng thanh phách để gõ tiết tấu, trò chơi được tiến hành để củng cố bài học, giúp học sinh hình dung một số hình nốt đơn giản.
Tiến hành: Giáo viên cử ra 3 đến 5 học sinh gõ tiết tấu của một câu nhạc trong bài vừa đọc, một học sinh gõ nhịp bằng sênh tiền cho cả lớp cùng đoán đó là câu nhạc nào. Cho học sinh tự nhận xét nhau.
* Trò chơi 3: Đi tìm ẩn số.
Luật chơi, cách chơi: Trên màn hình có 4 miếng ghép, sau mỗi miếng ghép là một hình ảnh hoặc một câu nhạc trong bài tập đọc nhạc. Các em sẽ chọn 1 miếng ghép bất kì, khi miếng ghép được mở sẽ có một yêu cầu. Trả lời đúng bạn sẽ nhận một phần quà, trả lời sai phải nhường quyền trả lời cho bạn khác.
* Trò chơi 4: Trò chơi âm nhạc.
Luật chơi, cách chơi:
Trên màn hình có 5 ô số bạn được quyền chọn một ô bất kì. Khi mở ra ô màu xanh bạn phải hát một đoạn bài hát có từ đó, mở ra ô màu đỏ bạn phải nhường quyền chơi cho bạn khác. Hát đúng bạn sẽ dành được một phần quà, trả lời được bài hát gốc bạn sẽ dành phần quà đặc biệt.
Trò chơi làm thay đổi hình thức học tập chỉ bằng hoạt động trí tuệ do đó giảm tính chất căng thẳng của giờ học, nhất là giờ học kiến thức mới.
* Trò chơi 5: Nghe thấu, đoán tài.
Các em phải lắng nghe xem đó là trích đoạn bài hát hoặc âm sắc của loại nhạc cụ nào và đoán tên.
Qua trò chơi này phát triển khả năng nghe nhạc của các em.
6. Phương pháp vẽ sơ đồ tư duy.
Sơ đồ tư duy giúp giáo viên tập trung vào vấn đề cần trao đổi cho học sinh, cung cấp một cái nhìn tổng quan về chủ đề mà không có thông tin thừa. Học sinh cũng được tiếp nhận thông tin một cách tổng quan và chính xác nhất vì vậy hiệu quả của giờ dạy sẽ được tăng lên.
Việc sử dụng sơ đồ tư duy sẽ giúp học sinh có thể trình bày nội dung bài học một cách khoa học. Bằng cách ghi chép kết hợp với việc sử dụng hình ảnh, đường nét, màu sắc, chữ viết học sinh sẽ tìm tòi, đào sâu, mở rộng một ý tưởng, tóm tắt những ý chính của một nội dung. Khi tạo được một tác phẩm đẹp, ý tưởng hoàn chỉnh được giáo viên và các bạn ngợi khen các em sẽ cảm thấy phấn khởi và có hứng thú với bài học hơn.
Các bước tiến hành:
+ Giáo viên đưa ra nội dung cần tìm hiểu.
+ Hướng dẫn cách vẽ:
- Bước 1: Viết vẽ chủ đề chính vào chính giữa trang giấy, các em kết hợp màu sắc, khung hình.
- Bướcc 2: Mỗi ý quan trọng vẽ một đường phân nhánh bằng đường thẳng hoặc đường mũi tên xuất phát từ hình trung tâm và nối với các ý phụ.
- Bước 3: Từ mỗi ý quan trọng hay những ý chính các em lại tiếp tục vẽ các phân nhánh mới, các ý phụ bổ sung cho ý chính đó. Việc làm đó sẽ giúp các em đi sâu và chi tiết hơn vào kiến thức.
- Bước 4: Ở mỗi ý đều không giới hạn các em có thể ghi lại mọi thứ mình nghĩ và tưởng tượng. Các em nên dùng bút màu để phân biệt các ý tưởng cho rõ ràng.
+ Hs thực hiện vẽ sơ đồ và báo cáo kết quả.
Ví dụ 8: Tiết 15: - Ôn tập đọc nhạc số 5
- Âm nhạc thường thức: Giới thiệu nhạc sĩ Bethoven.
Để học sinh nắm được thông tin cơ bản và cô đọng đồng thời khắc sâu kiến thức cần ghi nhớ tôi đã sử dụng sơ đồ tư duy khi giới thiệu về nhạc sĩ Bethoven. Với cách thức đó, các dữ liệu về nhạc sĩ được các em ghi nhớ và nhìn nhận dễ dàng, nhanh chóng hơn.
Để học sinh có thêm thông tin về nhạc sĩ Trịnh Công Sơn tôi đã cho các em quan sát sơ đồ tư duy.
Sau khi được tiếp cận với sơ đồ tư duy ở các tiết học có nội dung giới thiệu về các nhạc sĩ tôi yêu cầu học sinh vẽ sơ đồ tư duy các em đã thực hiện rất tốt.
Ví dụ 9: Giới thiệu nhạc sĩ Hoàng Việt.
Ví dụ 10: Giới thiệu về nhạc sĩ Đỗ Nhuận.
Học sinh thực hiện tương đối tốt
Tìm hiểu về Âm nhạc thiếu nhi Việt Nam
IV. HIỆU QUẢ CỦA SÁNG KIẾN
 Đề tài đưa ra một số phương pháp dạy học phù hợp với đặc trưng của bộ
môn Âm nhạc, qua đó đóng góp cho việc đổi mới phương pháp dạy học Âm nhạc trong tình hình hiện nay.
 Thu hút tất cả mọi học sinh tích cực học tập, năng động trong các hoạt động âm nhạc.
 Nhằm tạo cho giáo viên có định hướng tốt hơn trong việc soạn, giảng, nâng cao chất lượng giờ dạy, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh, giúp các em hiểu bản chất cốt lõi của vấn đề, cách ghi nhớ lâu, chính xác.
Trong quá trình áp dụng đề tài bản thân tôi đã trang bị cho mình cơ bản về mặt đổi mới phương pháp dạy học, có kĩ năng tổ chức và dẫn dắt học sinh học tập chiếm lĩnh kiến thức.
* Sau khi áp dụng đề tài.
	Tôi đã tiến hành khảo sát mức độ hứng thú học môn âm nhạc vào cuối học kỳ I năm học 2020 – 2021, kết quả cho thấy học sinh hứng thú học tập hơn, trong quá trình học tập các em cũng tích cực, chủ động, sáng tạo hơn, biết suy nghĩ tự lực, biết hợp tác, biết đề xuất, dự đoán, thực hành âm nhạc và giải quyết vấn đề, bước đầu có phương pháp học tập đặc trưng của môn học và ngày càng
thêm yêu âm nhạc. 
 Kết quả cụ thể như sau:
Bảng 3: Tổng hợp khảo sát mức độ hứng thú học môn Âm nhạc của học sinh lớp 7 cuối học kỳ I năm học 2020 – 2021.
Lớp
Tổng số HS
Hứng thú
Không hứng thú
Số lượng
Tỉ lệ %
Số lượng
Tỉ lệ %
7A
40
32
80
8
20
7B
39
35
90
4
10
7C
40
34
85
6
15
7D
39
39
100
0
0
7E
39
38
97
1
3
Tổng
197
178
90
19
10

Bảng 4: Tổng hợp kết quả học tập của học sinh lớp 7 vào cuối học kỳ I năm học 2020 – 2021.
Lớp
Tổng số HS
Đạt
Chưa đạt
Số lượng
Tỉ lệ %
Số lượng
Tỉ lệ %
7A
40
40
100
0
0
7B
39
39
100
0
0
7C
40
40
100
0
0
7D
39
39
100
0
0
7E
39
39
100
0
0
Tổng
197
197
100
0
0

	Với những nỗ lực học hỏi, tìm tòi và không ngừng đổi mới phương pháp dạy học âm nhạc THCS tôi tin chắc rằng kết quả môn học ngày càng được nâng cao, các em học sinh sẽ ngày càng thích thú môn âm nhạc, yêu mến thầy cô và đạt được kết quả như mong đợi.
PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
I. KẾT LUẬN
Qua việc làm đề tài giúp bản thân tôi được nâng cao chuyên môn nghiệp vụ, đặc biệt là về mặt phương pháp dạy học. Bản thân có thêm kiến thức và kĩ năng về các phương pháp dạy học tích cực trong dạy học Âm nhạc, biết lựa chọn, phối hợp các phương pháp sao cho phù hợp với từng bài dạy, phần dạy.
Bản thân được nâng cao trình độ tổ chức một giờ dạy, qua đó giúp học sinh học tập tự giác, tích cực, tự chiếm lĩnh trí thức trở thành chủ thể trong quá trình học.
	Việc vận dụng các phương pháp dạy học tích cực trong dạy học Âm nhạc mang lại kết quả tương đối tốt cho cả giáo viên và học sinh, giáo viên được trang bị tốt hơn về mặt phương pháp, tự tin hơn trước giờ lên lớp còn học sinh thì được phát huy tính tích cực vốn có của mình.
II. KHUYẾN NGHỊ
Âm nhạc là một môn học mang tính đặc trưng riêng, để tạo điều kiện cho việc nâng cao chất lượng dạy và học tôi xin được đề xuất với các cấp lãnh đạo một số vấn đề:
+ Về phía Phòng giáo dục:
- Tổ chức nhiều đợt tập huấn, chuyên đề về bộ môn để giáo viên âm nhạc có điều kiện giao lưu, trao đổi kinh nghiệm và phương pháp giảng dạy.
- Giới thiệu các phần mềm dạy học và sách điện tử, phổ biến các sáng kiến kinh nghiệm có chất lượng cao.
+ Về phía nhà Trường:
- Xây dựng phòng học chức năng để học sinh có không gian hoạt động nghệ thuật.
- Tổ chức nhiều hoạt động trải nghiệm để các em được tham gia.
Trên đây chỉ là những kinh nghiệm của bản thân được rút ra trong quá trình giảng dạy, chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót. Tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các ban ngành và các bạn đồng nghiệp để bộ môn âm nhạc ngày càng phát huy tính hiệu quả.
Xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày 25 tháng 03 năm 2021
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội dung của người khác.
Người viết
Trần Thị Tuyết Lan