Sáng kiến kinh nghiệm Tạo hứng thú học tập qua nội dung phát triển khả năng âm nhạc của học sinh tiểu học

iên đặt một vài câu hỏi, học sinh trả lời để khắc sâu nội dung câu chuyện.
Ví dụ:
Câu chuyện xảy ra ở đâu?
Câu chuyện có những ai? Tại sao nhân vật lại hành động như vậy?
Điều gì xảy ra ở phần đầu câu chuyện? Điều gì xảy ra tiếp theo? Điều gì xảy ra ở cuối câu chuyện?
Em yêu thích nhân vật nào, không thích nhân vật nào?
Tên câu chuyện là gì?
Vai trò của âm nhạc trong câu chuyện?
Cảm nhận của em về câu chuyện?
Cách 2: Giáo viên đưa ra các chi tiết, yêu cầu học sinh sắp xếp chúng theo trình tự câu chuyện. Ví dụ: Hãy sắp xếp các chi tiết sau theo trình tự câu chuyện Khúc nhạc dưới trăng (Lớp 5).
Bét-tô-ven chơi đàn trong tâm trạng xúc động.
Bét-tô-ven sáng tác bản Sô-nát Ánh trăng.
Bét-tô-ven nghe tiếng nhạc.
Bét-tô-ven mời cha con người thợ giầy đi xem.
Bét-tô-ven nhận ra cô gái bị mù.
Bét-tô-ven gõ cửa và được mời vào nhà.
Cha con người thợ giầy nhận ra Bét-tô-ven.
Bét-tô-ven đi dạo trong đêm.
Câu chuyện của cha con người thợ. Đáp án đúng sẽ là:
Bét-tô-ven đi dạo trong đêm
Bét-tô-ven nghe tiếng nhạc
Câu chuyện của cha con người thợ
Bét-tô-ven gõ cửa và được mời vào nhà
Bét-tô-ven nhận ra cô gái bị mù
Bét-tô-ven chơi đàn trong tâm trạng xúc động
Cha con người thợ giầy nhận ra Bét-tô-ven
Bét-tô-ven mời cha con người thợ giầy đi xem
Bét-tô-ven sáng tác bản Sô-nát Ánh trăng
Bước 4: Học sinh tập kể chuyện
Học sinh có thể đứng tại chỗ hoặc lên trước lớp, dựa vào tranh minh hoạ, kể từng đoạn (phần đầu, phần giữa, phần cuối) hoặc toàn bộ câu chuyện, các em cũng có thể dựa vào những chi tiết đã sắp xếp theo thứ tự để tập kể chuyện.
Ngoài ra, tổ chức cho học sinh đóng kịch cũng là một cách dạy học sáng tạo. Giáo viên hoặc một em làm người dẫn truyện, còn phần đối thoại sẽ do các em khác thực hiện.
Bước 5: Giáo dục thái độ
Dạy học sinh chăm chú lắng nghe mà không làm việc riêng, không
ngắt lời người khác.
Giáo viên nêu vai trò của âm nhạc trong chuyện.
Liên hệ với thực tế để động viên học sinh cố gắng học âm nhạc. Bước 6: Nghe nhạc
Giáo viên giới thiệu một bản nhạc minh họa cho câu chuyện.
Cho học sinh nghe đoạn trích.
Với lớp 4,5 giáo viên cần nắm vững câu chuyện và kể lại sao cho sáng tạo, không nhất thiết phải truyền đạt đúng từng từ, mà giáo viên phải trở thành tác giả của câu chuyện, như thế mới tạo được sự hấp dẫn, thu hút được hứng thú của học sinh.
Dạy nghe nhạc
Nghe nhạc là một kĩ năng quan trọng để phát triển năng lực âm nhạc của học sinh, vì thế hoạt động này được thực hiện khi dạy học tất cả các phân môn, từ Học hát, Tập đọc nhạc, Âm nhạc thường thức đến Nhạc lí.
Nghe nhạc là nghe một bài hát hoặc tác phẩm âm nhạc không lời. Hoạt động này nhằm bổ sung cho học sinh hiểu biết về các tác phẩm âm nhạc và năng lực cảm thụ, giúp các em hình thành kĩ năng nghe, đó là sự tập trung và chăm chú, không ồn ào, biết nhận xét hoặc đánh giá về tác phẩm. Nghe nhạc
còn nhằm giáo dục cho học sinh thị hiếu âm nhạc lành mạnh, phát huy trí tưởng tượng và khả năng sáng tạo của các em.
Giáo viên có thể cho học sinh nghe nhạc theo các bước sau: Bước 1: Giới thiệu bản nhạc
Giáo viên giới thiệu khái quát về tên bản nhạc, tác giả.
Giáo viên quy định thời gian nghe khoảng bao lâu. Bước 2: Nghe nhạc lần thứ nhất
Giáo viên tự trình bày hoặc mở băng, đĩa nhạc.
Học sinh nghe nhạc có thể kết hợp các hoạt động như gõ nhịp, vận động nhẹ nhàng, vẽ tranh...
Bước 3: Trao đổi về bản nhạc
Học sinh nói cảm nhận của mình như: bản nhạc sổi nổi hay tha thiết? nhanh hay chậm? vui hay buồn? đã từng nghe, từng đàn hoặc hát
Giáo viên đặt câu hỏi và yêu cầu, ví dụ:
+ Em yêu thích nét nhạc nào trong bản nhạc, hình ảnh nào trong bài hát?
+ Giọng hát trong băng, đĩa nhạc là giọng nam hay nữ (nếu là bài hát)?
+ Hình thức trình bày là đơn ca, song ca hay tốp ca (nếu là bài hát)?
+ Diễn tả lại một nét nhạc nào đó (huýt sáo hoặc đọc bằng nguyên âm)?
Giáo viên kết luận về nội dung, tính chất của bản nhạc. Giáo dục thái độ tập trung khi nghe nhạc hoặc khuyến khích học sinh thường xuyên tìm hiểu và nghe những bản nhạc hay.
Bước 4: Nghe nhạc lần thứ hai
Giáo viên tự trình bày hoặc mở băng, đĩa nhạc.
Giáo viên cho học sinh nghe lại một lần nữa. Trước khi cho nghe, giáo viên có thể nhắc lại tên tác phẩm và tác giả để học sinh thêm nhớ. Trong khi nghe cho học sinh chuyển động, nhún nhảy, lắc lư hoặc tự nghĩ ra những động tác múa phụ hoạ theo âm nhạc
Lỗi cần tránh khi dạy nghe nhạc là: để học sinh khoanh tay ngồi im, giáo viên cho học sinh nghe bài hát rồi dạy các em bài hát đó. Giáo viên
hướng dẫn các em tập hát từng câu, yêu cầu học sinh hát đúng giai điệu kết hợp gõ đệm hoặc vận động. Điều này là sai trọng tâm và không đúng mục tiêu, mục tiêu nghe nhạc chỉ để các em hiểu biết về bài hát chứ không phải hát đúng giai điệu bài hát đó.
Dạy giới thiệu nhạc cụ
Môn Âm nhạc ở tiểu học không dạy học sinh cách sử dụng nhạc cụ mà chỉ giới thiệu một số loại nhạc cụ của Việt Nam và thế giới, để các em có hiểu biết sơ lược về những phương tiện biểu diễn âm nhạc.
Bước 1: Giới thiệu tên, hình dáng, đặc điểm của từng nhạc cụ.
Sẽ rất tốt nếu giáo viên có nhạc cụ thật để giới thiệu với học sinh (với những loại phổ biến, dễ tìm kiếm). Nếu không có nhạc cụ thật, giáo viên nên sử dụng tranh ảnh để giới thiệu tên, hình dáng, cấu tạo sơ lược hoặc đặc điểm của từng nhạc cụ.
Giáo viên mô tả tư thế trình diễn nhạc cụ. Ví dụ: Giới thiệu đàn Nhị (Lớp 4)
Giáo viên giới thiệu vai trò của nhạc cụ, ví dụ hay biểu diễn ở dàn nhạc nào, thường đảm nhận vai trò độc tấu hay hoà tấu
Bước 2: Nghe âm sắc
Giáo viên dùng ngôn ngữ để mô tả về âm sắc của nhạc cụ.
Giáo viên cho học sinh nghe âm sắc của nhạc cụ (nghe qua nhạc cụ thật, qua âm sắc đàn phím điện tử hoặc qua băng đĩa nhạc).
Giáo viên có thể kết hợp với nội dung trong các câu chuyện, bài thơ hoặc bài hát để nói về âm sắc các nhạc cụ. Ví dụ: Bài hát Cộc cách tùng cheng (Phan Trần Bảng) đã mô tả âm sắc của sênh, thanh la, mõ, trống:
Sênh kêu nghe tiếng vui nhất cách cách cách cách cách cách. Thanh la kêu tiếng rất vang cheng cheng cheng cheng cheng cheng. Mõ kêu nghe sao đĩnh đạc cộc cộc cộc cộc cộc cộc.
Trống kêu rộn rã tưng bừng tùng tùng tùng tùng tùng tùng.
Bài Một mùa xuân nhỏ nhỏ (Trần Hoàn) để nhắc đến sênh tiền:
Nước non ngàn dặm tình, nước non ngàn dặm mình, đất Huế nhịp phách tiền.
Bước 3: Củng cố
Có thể chọn một trong các cách sau:
Giáo viên yêu cầu học sinh giới thiệu từng nhạc cụ theo tranh ảnh.
Tổ chức trò chơi, ví dụ học sinh nghe âm sắc rồi đoán tên nhạc cụ hoặc giáo viên mở băng đĩa âm sắc nhạc cụ nào, học sinh thể hiện tư thế trình diễn nhạc cụ đó.
Nghe hoặc xem dàn nhạc biểu diễn có sự tham gia của nhạc cụ nào. Ngoài cách dạy trên, giáo viên có thể dạy kết hợp giữa bước 1 với bước 2.
Theo cách này, giáo viên sẽ giới thiệu riêng từng loại nhạc cụ: Tên, hình dáng, đặc điểm, tư thế biểu diễn rồi cho học sinh nghe âm sắc. Giới thiệu xong nhạc cụ này mới chuyển sang nhạc cụ khác.
Để phát huy tính tích cực, năng lực tự học và khả năng làm việc theo nhóm, giáo viên có thể chia lớp thành một vài nhóm, giao cho mỗi nhóm giới thiệu một loại nhạc cụ. Tuy nhiên, cần hướng dẫn và tổ chức thật chặt chẽ mới đảm bảo về thời gian và hiệu quả.
Ví dụ: Cách tổ chức cho học sinh lớp 4 giới thiệu về các nhạc cụ là: đàn Nhị, đàn Tam, đàn Tứ, đàn Tì bà.
Nhóm 1 giới thiệu về đàn Nhị, đàn Tam, nếu có nhạc cụ thật thì rất tốt, nếu không thì học sinh phải chuẩn bị tranh ảnh. Trong khoảng 4-5 phút các em cần giới thiệu được về chất liệu của đàn Nhị, đàn Tam, kích thước, cách sử dụng, vai trò, sau đó cho mọi người nghe âm thanh của đàn Nhị, đàn Tam.
Đàn Nhị	Đàn Tam
Nhóm 2 sẽ giới thiệu về đàn Tứ.	Nhóm 3 giới thiệu về đàn Tì bà.
Đàn Tứ (Đàn Đoản)	Đàn Tì bà
Giáo viên đánh giá về kết quả công việc của từng nhóm rồi bổ sung thông tin cần thiết cho bài học thêm sinh động.
Tạo kịch tính trong giờ học
Các tiết học cứ diễn ra bình thường theo những bước đã định sẵn sẽ tạo cho học sinh sự nhàm chán, không có hứng thú, học sinh sẽ biết bược tiếp theo sẽ làm gì. Thay vì giảng dạy theo trình tự bình thường, đối với một số tiết học có nội dung kể chuyện âm nhạc, tôi thường tổ chức cho học sinh đóng vai thành một vở kịch với những hình ảnh, tình huống sống động, khiến học sinh quên cả giờ ra chơi.
Đóng vai là phương pháp tổ chức cho học sinh biết cách ứng xử các tình huống trong cuộc sống. Qua quá trình giảng dạy, tôi được biết: Phương pháp dạy học sinh đóng vai có rất nhiều ưu điểm và một trong những ưu điểm sau mang lại nhiều kiến thức cho học sinh:
Học sinh được rèn luyện thực hành những kỹ năng ứng xử và bày tỏ thái độ trong môi trường an toàn trước khi thực hành trong thực tiễn.
Gây hứng thú và chú ý cho học sinh.
Tạo điều kiện để học sinh được sáng tạo.
Khích lệ sự thay đổi thái độ, hành vi của học sinh theo chuẩn mực
hành vi đạo đức.
Thấy được hiệu quả của lời nói hoặc việc làm của các vai diễn. Đối với phương pháp này, tôi thực hiện như sau:
+ Chia nhóm, giao tình huống đóng vai cho từng nhóm và quy định rõ thời gian chuẩn bị.
+ Các nhóm thảo luận chuẩn bị đóng vai:
+ Các nhóm lên trình bày.
Sau khi học sinh trình bày, tôi phỏng vấn học sinh đóng:
Vì sao em lại ứng xử như vậy?
Cảm xúc, thái độ của em khi thực hiện cách ứng xử?
+ Lớp thảo luận, nhận xét: Cách ứng xử của các vai diễn phù hợp hay chưa phù hợp? Chưa phù hợp ở điểm nào? Vì sao? Cuối cùng tôi kết luận về cách ứng xử cần thiết trong tình huống.
Với phương pháp dạy này cần lưu ý:
+ Tùy vào từng nội dung của tiết dạy
Ví dụ: Dạy Kể chuyện Âm nhạc với câu chuyện có nhiều lời thoại như tiết 28: Kể chuyện âm nhạc: Khúc nhạc dưới trăng với những lời thoại của người cha, người con và nhạc sĩ Bét - tô - ven
+ Tình huống nên để mở, không cho trước “kịch bản”, lời thoại.
+ Phải dành thời gian phù hợp cho các nhóm chuẩn bị đóng vai
+ Phải hướng dẫn HS hiểu rõ nhân vật của mình trong khi đóng vai để
không bị lạc đề.
+ Khích lệ cả những học sinh nhút nhát tham gia.
+ Chuẩn bị một vài đạo cụ đơn giản để tăng tính hấp dẫn khi học sinh đóng vai.
Vẽ tranh minh họa.
Khi cho học sinh nghe nhạc hoặc bài hát hoặc về chủ đề thiên nhiên giáo viên nên động viên học sinh vẽ tranh để diễn tả cảm nhận của mình. Hoạt động này phát huy trí tưởng tượng phong phú và năng lực mĩ thuật của các em.
Học sinh có nhu cầu vẽ những bức tranh thể hiện sở thích của mình như các nhân vật yêu thích, minh họa câu chuyện cổ tích, các loài vật, cảnh thiên nhiên
Học sinh vẽ tranh khi nghe nhạc Vui đến trường (Chủ đề 3-lớp 2)
Học sinh vẽ tranh khi nghe nhạc Vũ khúc đàn gà con (Chủ đề 7-lớp 2)
Học sinh vẽ tranh khi nghe nhạc về chủ đề Thiên nhiên (Chủ đề 2-lớp 5)
Học sinh tiểu học rất thích vẽ minh họa. Muốn vẽ tranh minh họa, giáo viên cần nhắc học sinh chú ý tới những hình ảnh, tình tiết in đậm nét trong trí tưởng tượng của mình. Các em có thể vẽ bằng bút chì, bút mực, bằng một hoặc nhiều màu, có thể vẽ phác thảo hoặc vẽ chi tiết. Với các bức vẽ của học sinh, giáo viên không nên đánh giá về kĩ thuật vẽ mà nên tập trung nhận xét về trí tưởng tượng, sự sáng tạo và cảm xúc của các em với tác phẩm.
KẾT QUẢ VÀ ỨNG DỤNG
Kết quả năm học 2021-2022
Khối
TSHS
Hoàn thành tốt
%
Hoàn thành
%
1,2,3,5
811
130
16,1
681
83,9
Cuối năm học 2021-2022
Khối
TSHS
Hoàn thành tốt
%
Hoàn thành
%
1,2,3,5
811
350
43,1
461
56,9

Ứng dụng: Biện pháp này có thể ứng dụng ở tất cả các khối lớp bậc tiểu học. Tôi đã chia sẻ biện pháp này tới một số đồng nghiệp cùng dạy môn
Âm nhạc trong nhà trường và một số trường bạn, các đồng chí đã áp dụng và có sự phản hồi rất tích cực. Tôi hy vọng rằng, biện pháp tôi đưa ra sẽ phần nào đóng góp thêm cho công tác giảng dạy, phù hợp với các đối tượng học sinh và sẽ được áp dụng trong quá trình giảng dạy trong các trường tiểu học.
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
Kết luận:
+ Ý nghĩa của biện pháp: Theo quan điểm Học vui – Vui học, nhà trường nên tổ chức các buổi sinh hoạt âm nhạc ngoại khóa riêng hoặc lồng ghép với các hoạt động khác dưới nhiều hình thức đa dạng và phong phú như: Tổ chức cho đội văn nghệ các lớp biểu diễn trong các giờ chào cờ, giờ ra chơi, phối hợp hát trong các buổi phát thanh măng non, biểu diễn trong các ngày lễ....và tham gia các hội diễn văn nghệ của địa phương. Ngoài ra, có thể tận dụng phòng nghe nhìn, phòng bộ môn, nơi có các phương tiện, thiết bị để học sinh được nghe, được xem biểu diễn âm nhạc qua băng hình, băng tiếng nhằm từng bước nâng cao năng lực cảm thụ âm nhạc của học sinh.
+ Bài học kinh nghiệm: Trên đây tôi chỉ nêu một số cách giảng dạy nội dung Phát triển khả năng âm nhạc của học sinh trong trường tiểu học mà bản thân tôi thực nghiệm. Với sự cố gắng của mình, tôi hy vọng giáo dục âm nhạc sẽ được trở về đúng vị thế, vai trò của nó trong việc mở rộng tầm hiểu biết, làm phong phú thế giới nội tâm, chắp cánh cho tâm hồn trẻ thơ bay về thế giới trong lành và kì diệu của Chân - Thiện - Mỹ.
Kiến nghị
Để nâng cao chất lượng học tập Phát triển khả năng âm nhạc cho học
sinh tiểu học tôi xin có ý kiến đề xuất như sau:
* Đối với ngành
+ Cần quan tâm đầu tư về phòng học đạt tiêu chuẩn cho các trường tiểu học.
+ Trang bị các tư liệu, dụng cụ như: nhạc cụ, học liệu số và các thiết bị
liên quan đến bộ môn Âm nhạc.
* Đối với trường và địa phương
Quan tâm tổ chức nhiều hơn nữa về các hoạt động phong trào cho học sinh trong đó có văn nghệ.
Trên đây là một vài kinh nghiệm của tôi trong việc dạy học nội dung Phát triển khả năng âm nhạc cho học sinh ở trường tiểu học. Tuy nhiên chưa hẳn các giải pháp tôi đưa ra là tối ưu. Rất mong được sự góp ý, chia sẻ của anh chị em và các bạn đồng nghiệp để biện pháp này đạt hiệu quả cao hơn. Trong quá trình giảng dạy thực tế tôi đã thực hiện đầy đủ các bước trên và thấy các em rất say mê hứng thú học tập do đó kết quả đã nâng lên rõ rệt.
Tôi xin trân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các đồng nghiệp cùng toàn thể các em học sinh trong nhà trường đã giúp đỡ tôi hoàn thành biện pháp này.
TÀI LIỆU THAM KHẢO.
21
[1]. Trần Cường - Hàn Ngọc Bích - Cao Minh Khanh (1996), Kiến Thức môn
Hát - Nhạc phổ thông, NXB Giáo dục.
[2]. Hoàng Long - Hoàng Lân - Lê Minh Châu - Lê Đức Sang - Nguyễn Hoành Thông - Lê Anh Tuấn. Sách giáo viên Âm nhạc 4,5, NXB Giáo dục. [3]. Hoàng Long - Hoàng Lân - Lê Minh Châu - Lê Đức Sang - Nguyễn Hoành Thông. (2008), Tập bài hát Âm nhạc lớp 5, NXB Giáo dục.
[4]. Hoàng Long - Lê Minh Châu - Lê Đức Sang - Lê Anh Tuấn, Hỏi - đáp về dạy học môn Âm nhạc ở Tiểu học, NXB Giáo dục.
[5]. Hoàng Long - Đỗ Thị Minh Chính - Nguyễn Thị Thanh Bình - Mai Linh Chi - Nguyễn Thị Phương Mai - Nguyễn Thị Nga - Đặng Khánh Nhật - Trần Thị Kim Thăng - Nguyễn Thị Thanh Vân, SGK Âm nhạc 2, bộ sách Kết nôi tri thức với cuộc sống, NXB Giáo dục.
[6]. Âm nhạc và phương pháp giáo dục Âm nhạc ở trường tiểu học, NXB Giáo dục. [7]. Lê Anh Tuấn. (2010), Phương pháp dạy học Âm nhạc ở tiểu học và trung học cơ sở, Nhà xuất bản đại học sư phạm,.
[8]. Vũ Tự Lân dịch thuật, Vai trò giáo dục của âm nhạc – Xôkhorơ, NXB Âm nhạc.
[9]. Chương trình giáo dục phổ thông môn Âm nhạc, Bộ GDĐT, 2006.
TP. Bắc Giang, ngày 12 tháng 10 năm 2022
XÁC NHẬN CỦA NHÀ TRƯỜNG HIỆU TRƯỞNG
NGƯỜI VIẾT
Nguyễn Thị Liễu
22